Dự án 6 về “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đã góp phần làm sống lại nghệ thuật nói lý, hát lý, Tung tung da dá và những thanh âm đặc trưng của người Cơ Tu giữa đại ngàn Trường Sơn.
“Hôm nay, khách quý đến thăm nhà. Chúng tôi chẳng có gì đón tiếp, chỉ có ly rượu nhạt này, mong khách không chê tấm lòng của chúng tôi. Hãy uống cạn ly rượu này để thể hiện tấm chân tình…”
Đây là một đoạn hát lý của nghệ nhân Briu Đâu, ở thôn A Réc Đh’Rôồng, xã Tà Lu, huyện miền núi Đông Giang, tỉnh Quảng Nam trình bày khi có đoàn khách đến thăm nhà. Ông Briu Đâu là người có uy tín ở thôn A Réc Đh’Rôồng, cũng là người hiếm hoi ở xã Tà Lu biết hát lý. Ông rất vui khi mới đây được chính quyền địa phương cử lên huyện dự lớp tập huấn về nghệ thuật nói lý, hát lý để về truyền dạy lại cho các thành viên trong Câu lạc bộ hát lý, nói lý tại thôn mình.
Hát lý của người Cơ Tu ở Quảng Nam
Theo ông Briu Đâu, hát lý, nói lý là một loại hình nghệ thuật ứng khẩu, truyền khẩu rất độc đáo của người Cơ Tu. Cái khó của hát lý là không có sẵn lời như các làn điệu dân ca hay nhạc hiện đại, người hát lý, nói lý tự ứng khẩu. Ngày nay, những người Cơ Tu cao tuổi có năng khiếu vẫn còn lưu giữ nghệ thuật nói lý, hát lý và được trình bày trong đám cưới, ăn mừng lúa mới, lễ ăn thề kết nghĩa anh em hay giải quyết các bất hòa.
Ông Briu Đâu nói: “Ngày xưa, người lớn tuổi thường hát lý, nói lý và nhiều người mong muốn duy trì nhưng ngày nay, thanh niên, lớp trẻ có người cũng không ưa. Xã hội phát triển thì nói thẳng, nói nhanh, ngắn gọn chứ không ưng nói lý. Còn ngày xưa những người lớn tuổi thích sử dụng mới vui, có thời gian thử thách tài năng giữa anh này với anh kia, văn hóa ngày xưa là như thế”.
Một thời gian dài, nghệ thuật nói lý, hát lý và nhiều loại hình văn hóa nghệ thuật của người Cơ Tu đứng trước nguy cơ mai một trong đời sống đương đại. Những người lớn tuổi có năng khiếu thể hiện hát lý, nói lý, đánh trống, chiêng… cũng không nhiều. Nhiều loại hình nghệ thuật văn hóa, giải trí hiện đại lấn át, các thế hệ trẻ ít mặn mà với loại hình này nghệ thuật truyền thống của dân tộc mình.
Hiện nay, nhiều thôn, bản vùng miền núi tỉnh Quảng Nam thành lập
