Để phục vụ công tác nghiên cứu, lưu
trữ và giải mã các hiện vật tại những bảo tàng lịch sử thì việc “hồi
sinh” các mũ miện vua chúa trải qua hàng trăm, thậm chí cả ngàn năm là
vô cùng cần thiết và công phu.
Hiện trạng mũ vua triều Nguyễn bị hư hỏng nặng
Phong phú nhiều loại mũ miện xưa
Người xưa quan niệm mũ chính là mạch nối giữa thiên tử và trời,
chưa kể kiểu dáng trang sức trên mũ cực kỳ quan trọng, thể hiện vị trí
của người đội mũ trong xã hội. Theo Phan Huy Chú viết trong Lịch triều
hiến chương loại chí: “Nước ta về các triều đại trước, quy chế mũ áo thế
nào không thể khảo cứu được. Đến thời Lê Thái Tông (1437) mới được ghi
lại là đã chế ra mũ miện để dùng vào các dịp lễ: tế Trời, tế Môn Miếu,
lễ Khánh tiết, Tết Nguyên đán… nhà vua mặc áo long cổn, đội mũ miện lên
ngự bảo tọa. Còn lễ thường triều những ngày mùng 1 và rằm mỗi tháng đội
mũ xung thiên. Thời Trung hưng về sau, nhà vua làm lễ lớn chỉ đội mũ
xung thiên, tế Nam Giao thì đội mũ miện, lúc thường triều thì đội mũ tam
sơn. Chúa Trịnh trong các đại lễ Yến giao và Tấn tôn thì đội mũ xung
thiên, khi giải quyết chính sự ở phủ đường, khi triều hội, yết kiến các
quan thì đội mũ tam sơn…”.
Tới thời Tây Sơn, chuyện mũ miện chỉ được ghi lại qua cuốn hồi ký
Thành hoàng đế - Kinh đô vương triều Tây Sơn tả về trang phục hoàng đế
Cảnh Nhạc: “Ngài đội mũ vải bó lấy đầu, phía sau cao lên, phía trước vài
viên đá quý. Trên chỏm là một viên đá đỏ được đính vào mũ bởi một sợi
dây bằng đồng thau khiến nó vươn cao lên quá chỏm mũ. Mỗi khi vua cử
động, viên đá cử động đung đưa phát ra ánh sáng rực rỡ…”. Đến thời
Nguyễn, sách Đại Nam thực lục và Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ ghi
rất rõ về các loại mũ của hoàng thái hậu, hoàng hậu, hoàng thái tử,
hoàng tử, tôn tước, quan lại. Còn hoàng đế bao gồm nhiều loại mũ: Đại
triều, Thường triều, Tế giao, Xuân thu, Duyệt binh… Cụ thể: Gia Long năm
thứ 5 có các loại mũ của bá quan văn võ bao gồm: Phốc tròn, Phốc vuông,
Văn công, Hổ đầu, Đông pha, Xuân thu. Tiếp đến Gia Long năm thứ 6 là mũ
Cửu phượng (của hoàng hậu), mũ Ngũ phượng, Tam phượng, Nhất phượng
(cung tần bậc nhì, bậc ba, bậc bốn), mũ Thất phượng (của công chúa).
Ngoài ra, chúng ta còn được biết vua Gia Long đội mũ Xung thiên, Đường
cân, Xuân thu ở trong các dịp lễ. Như vậy, trên lý thuyết thì trước
triều Nguyễn, cụ thể là thời chúa Nguyễn, các loại mũ này đã có và rất
thịnh hành. Tuy nhiên, để làm sống lại đúng theo nguyên mẫu các loại mũ
miện ấy không hề dễ dàng.
Hiện trạng mũ vua triều Nguyễn bị hư hỏng nặng
|
“Bàn tay vàng” phục chế
Tại TP.HCM, nghệ nhân Vũ Kim Lộc là người có đôi “bàn tay vàng” để
làm công việc này. Xuất thân từ thợ kim hoàn, sưu tập đồ cổ và trang sức
nhưng lòng đam mê lịch sử đã dẫn dắt ông đến với nghề phục chế mũ miện
hết sức tình cờ. “Năm 2007, có một nhà sưu tập tư nhân mua được bộ trang
sức bằng vàng trên mũ của người Chăm thế kỷ thứ 7 sau Công nguyên đến
nhờ tôi phục dựng. Nhờ đó, tôi mới tập trung nghiên cứu, tìm hiểu lĩnh
vực quá mới này thông qua các ảnh chụp, sơ đồ, thậm chí lặn lội khắp các
vùng miền có đặt tượng đá người Chăm để tham khảo. Cuối cùng, công
trình hoàn thành và được Hội đồng nghiệm thu của Bảo tàng Lịch sử (Sở
VH-TT TP.HCM) đánh giá cao”, ông Lộc tiết lộ.
Từ thành công này, năm 2008 TS Phạm Quốc Quân, khi ấy là Giám đốc
Bảo tàng Lịch sử VN, đề nghị ông Lộc ra Hà Nội phục dựng 4 chiếc mũ vua
mà bảo tàng vừa tiếp nhận từ kho hiện vật cung đình Nguyễn đã bị hư hỏng
nặng. Ông mời thêm nghệ nhân kim hoàn Trần Ngọc Trí và thợ bạc Lê Văn
Tuấn (TP.HCM) cùng tham gia.
Ông Lộc nhớ lại: “Khi tiếp cận 4 chiếc mũ, tôi ngỡ ngàng và xúc
động. Hiện vật được đựng trong 2 túi, tất cả các loại hình trang trí
bằng vàng và đá quý trên mũ đều bị tháo rời và cuộn lại, trong đó có
nhiều chất thải của loài mối cùng các loại hình gãy nát, đặc biệt hoàn
toàn không có cốt mũ. Công việc khảo sát được thực hiện dưới sự giám sát
của cán bộ bảo tàng, gồm túi 1 hơn 700 chi tiết, túi 2 là 1.400 chi
tiết. Không khí làm việc đầy căng thẳng, bởi công việc quá khó khăn”.
|
Và sau khi phục chế trở nên đẹp lung linh Ảnh: Minh Lê
|
Tiếp đó là những chuyến thị sát các lăng tẩm vua ở Huế. “Công việc
có lúc tưởng chừng bế tắc trước những tinh xảo về nghệ thuật chế tác của
người xưa. Họa tiết trên mũ cứ như được thêu, dệt bằng các sợi vàng nhỏ
0,1 - 0,35 mm, rồi cầu kỳ se lại tạo hoa văn thừng. Trong khi kỹ thuật
kéo sợi vàng hiện nay chỉ đạt tới sự tinh xảo nhất là 0,25 mm, đặc biệt
là hàn các sợi vàng nhỏ 0,1 mm. Còn về kỹ thuật hàn không cần đến công
đoạn làm nguội, đánh bóng, nhưng các họa tiết, hoa văn nhỏ li ti trông
cứ như được dán vào. Nhưng công phu và tỉ mỉ nhất là các mặt rồng, đầu
rồng. Ngoài chi tiết: bờm, sừng, mắt, mũi, râu thì các hàng vảy được làm
bằng các sợi vàng nhỏ 0,1 mm se lại rồi uốn từng vảy, ráp vào hàn. Ở
công đoạn này, nghệ nhân xưa biết dùng bột vàng để hàn, ngoài bí quyết
pha chế vảy hàn ra, vảy hàn còn giũa thành bột, sau đó chấm vào điểm hàn
và chỉ cần phà lửa sơ qua là các điểm hàn đều kết dính chắc chắn. Vì
vậy phải phục dựng y như thật những công đoạn này một cách thật hoàn
hảo”, nghệ nhân Vũ Kim Lộc chia sẻ.
Sau 11 tháng “ăn với mũ, ngủ thấy mũ”, cuối cùng công trình hồi
sinh 4 chiếc mũ Đại triều và Tế giao triều Nguyễn của ông và cộng sự đã
được Hội đồng khoa học Bộ VH-TT-DL và Bảo tàng Lịch sử VN nghiệm thu,
đưa tên tuổi ông trở thành “của hiếm” ở VN trong việc phục chế những mũ
mão của các vương triều xưa, giúp lưu giữ những báu vật vô giá cho muôn
đời sau và giải mã nhiều bí ẩn của lịch sử.
Nhà nghiên cứu, nghệ nhân Vũ Kim Lộc tên thật là Vũ Văn
Giót. Ông sinh năm 1957 tại xã Dỵ Chế, H.Tiên Lữ (Hưng Yên), vào sống
tại TP.HCM từ năm 1976. Ông đã từng viết nhiều sách: Nghề kim hoàn của
Chămpa, Cổ vật Chămpa, Cổ vật huyền bí... Ngoài thành công trong việc
làm hồi sinh 4 mũ vua triều Nguyễn, ông còn có những công trình khôi
phục những chiếc mũ vô giá: mũ Hổ đầu của Thống chế Thoại Ngọc Hầu, mũ
Phốc vuông của Phó tổng trấn Bắc thành Lê Văn Phong (em ruột Lê Văn
Duyệt), mũ Xuân thu thời chúa Nguyễn…
Theo: thanhnien.vn