Cặp phù điêu chim thần Garuda được phát hiện, khai quật tại phế tích
Tháp Mắm, thuộc địa phận thôn Vạn Thuận, xã Nhơn Thành, huyện An Nhơn
(nay là khu vực Vạn Thuận, phường Nhơn Thành, thị xã An Nhơn) vào năm
1934 và năm 2011. Trong hai bức phù điêu chim thần Garuda diệt rắn, có
một bức còn nguyên vẹn, một bức phù điêu bị vỡ phần đầu rắn Naga và phần
đôi cánh của chim thần Garuda.
Cặp phù điêu chim thần Garuda quay đầu hướng vào nhau. Hai bức phù điêu
được thể hiện gần giống nhau. Chim thần Garuda cách điệu hình đầu chim,
thân người với tư thế đứng thẳng, đầu nghiêng qua một bên, phần thân
hướng về phía trước, đôi cánh xòe ra hai bên, hai chân hơi khụy xuống.
Cặp phù điêu chim thần Garuda được công nhận bảo vật quốc gia
Trong
thần thoại của Ấn Độ, Garuda là loài chim thần được coi là vua của mọi
loài chim. Garuda là kẻ thù truyền kiếp của rắn Naga, bởi lẽ Mẹ Garuda
bị Mẹ rắn Naga giết chết, nên chim thần Garuda và rắn Naga có mối thù
với nhau. Hễ gặp rắn Naga là chim thần Garuda liền xé xác trả thù. Sau
này, thần Vishnu thu phục được và Garuda trở thành vật cưỡi của thần.
Chim thần Garuda là hình tượng phổ biến trong nghệ thuật điêu khắc
Champa. Hình tượng Garuda trong điêu khắc Chăm thường gắn với thần
Vishnu hoặc trong tư thế diệt rắn Naga. Trong nghệ thuật điêu khắc
Champa, hình tượng chim thần Garuda được ghi nhận sớm nhất là trên bệ
thờ Mỹ Sơn E1. Sau này, trải qua nhiều giai đoạn, hình tượng chim thần
Garuda lại có sự thay đổi về hình dáng cũng như họa tiết trang trí. Phù
điêu chim thần Garuda diệt rắn tại tháp Mắm cũng thể hiện theo một cách
riêng mà không có bức phù điêu chim thần Garuda nào có trước đây.
Cặp phù điêu chim thần Garuda được công nhận bảo vật quốc gia
Các
nhà nghiên cứu cho rằng, cặp phù điêu chim thần Garuda diệt rắn với
cách thể hiện độc đáo, đầu nhìn nghiêng, thân hướng phía trước, tạo hình
đối xứng, sự cường điệu về tạo hình cơ thể, đeo đồ trang sức dày đặc,
mang đặc trưng của phong cách Tháp Mắm cùng với chức năng trang trí trên
bờ tường cửa tháp tạo nên tính chất hoành tráng, uy nghiêm của kiến
trúc chỉ có phát hiện tại phế tích tháp Mắm.
Đặc biệt hơn, cũng tại phế tích Tháp Mắm phát hiện được các tượng chim
thần Garuda trang trí góc chân tháp tạo dáng thành cột hình người, mang
đặc điểm của phong cách nghệ thuật Khmer. Về cách tạo hình tư thế và
chức năng cũng hoàn toàn khác so với các bức phù điêu Garuda diệt rắn
nói trên.
Có thể nói, phù điêu chim thần Garuda diệt rắn phát hiện ở phế tích Tháp
Mắm không chỉ mang tính hình thức độc đáo trong nghệ thuật điêu khắc
Champa mà còn trong nghệ thuật điêu khắc của Đông Nam Á. Bởi vì chỉ có
tại phế tích tháp Mắm mới có loại hình phù điêu chim thần Garuda diệt
rắn đặc biệt này, ngay cả các di tích Chăm cùng không gian hoặc thời
gian cũng không phát hiện được.
Xuất phát từ những giá trị về hình thức độc đáo, hiện vật đại diện cho
một phong cách nghệ thuật và nguồn gốc nơi phát hiện cặp phù điêu chim
thần Garuda diệt rắn thể hiện đối xứng nhau ở Tháp Mắm nên Bảo tàng Tổng
hợp Bình Định lập hồ sơ đăng ký hai hiện vật này đề nghị công nhận Bảo
vật Quốc gia.
Theo: baotainguyenmoitruong.vn