Nghệ nhân đa tài

Chúng tôi tìm về nhà của nghệ nhân A Thui ở thôn Kon Trang Long Loi, khi ráng chiều buông nắng bên những mái nhà sàn. Bên trong ngôi nhà bập bùng ánh lửa, bà Y Nhuih đang đang bận bịu chuẩn bị buổi cơm chiều. Thấy khách hỏi thăm chồng mình, bà đon đả mời chúng tôi vào nhà và dặn chúng tôi chịu khó chờ một chút vì ông A Thui đi rẫy chưa về. Sau đó, chúng tôi đã có dịp gặp gỡ và trò chuyện với nghệ nhân đa tài này.

Trong căn nhà sàn nguyên sơ đậm chất của người Rơ Ngao, ông A Thui đã tận dụng tối đa không gian nhỏ bé này để trang trí nghệ thuật. Phía góc nhà bên phải, ông treo bộ cồng chiêng, bên cạnh là cây đàn Đinh Pút, T’rưng. Phía trên cao là những bằng khen, giấy khen của các cấp, ngành trao tặng cho 2 vợ chồng ông bà trong công tác giữ gìn văn hóa tại địa phương. Phía góc trái, ông giữ nguyên nếp nhà của đồng bào xưa, là bếp lửa, gác bếp và vài ché rượu cần. Chúng tôi như chìm đắm vào không gian này và chỉ thực sự bừng tỉnh khi nghe tiếng bước chân của ông A Thui từ ngoài cửa vào.

Trong hương thơm nồng của chén trà cuối chiều, ông A Thui nhớ lại: Cũng như bao đứa trẻ trong thôn, những ngày hội trong làng, ông được cha mẹ địu đến nhà rông để cùng tham gia. Năm lên 7 tuổi, nhìn những người già trong làng đánh chiêng, ông mon men đến cạnh chiêng gõ thử cho thỏa niềm yêu thích. Thấy được đam mê của ông, các già làng thay nhau truyền dạy tận tình với hy vọng ông sẽ là người nối dài văn hóa truyền thống.

Không chỉ giỏi đánh chiêng, ông A Thui còn có rất nhiều năng khiếu. Ông bộc bạch: “Văn hóa của người Ba Na, từ đánh chiêng, chỉnh chiêng, đánh đàn, hát giao duyên, đến đan lát cho tới tạc tượng, loại hình nào tôi cũng đều biết. Nhưng vì bận bịu với việc nương rẫy, việc dạy đánh chiêng cho lũ trẻ vào buổi tối nên tôi không có thời gian nghiên cứu và trau dồi bản thân để thuần thục hơn”.

Ông A Thui cùng bà Y Nhuih cẩn thận mang cây đàn T’rưng ra để cho chúng tôi thưởng thức một chút âm nhạc của núi rừng. Trước mắt chúng tôi là hình ảnh một đôi vợ chồng ở buôn làng Tây Nguyên trong bộ trang phục truyền thống với đôi tay uyển chuyển chơi nhạc đẹp như một bức tranh nghệ thuật.

Người nối dài văn hóa truyền thống

Theo lời ông A Thui, đã có thời gian văn hóa dân tộc ở đây bị mai một, số người biết đánh chiêng ngày càng ít dần, người thuộc các bài cúng cũng không còn nhiều. Lo ngại một ngày nào đó thôn mình sẽ đánh mất văn hóa cha ông để lại, ông quyết định bắt đầu vực dậy văn hóa truyền thống, trong đó có cồng chiêng, trống, đàn và múa xoang, hát dân ca...

Cứ thế, khi làn khói lam chiều bắt đầu bay nghi ngút khắp các nóc nhà, A Thui lại mang bút vở tìm đến những người còn giữ được văn hóa truyền thống để ghi chép lại. Cũng từ lúc này, được sự động viên của các già làng, ông bắt đầu mở các lớp dạy chiêng. Không chỉ truyền cồng chiêng cho thanh niên, đàn ông trong làng, mà ông A Thui còn truyền dạy cho phụ nữ và trẻ em. Cứ như thế đến nay, thôn Long Loi đã có 3 đội chiêng: Đội chiêng lớn, đội chiêng nhí và đội chiêng nữ với nhiều độ tuổi”.

Đến năm 2018, được sự quan tâm của chính quyền địa phương, Câu lạc bộ Văn hóa Dân gian của thôn Kon Trang Long Loi được thành lập với 42 thành viên. Ông A Thui làm Chủ nhiệm. Câu lạc bộ được thành lập nhằm tổ chức mở các lớp truyền dạy cồng chiêng, xoang, truyền dạy những nhạc cụ truyền thống và tạo thêm nhiều động lực cho các thế hệ gìn giữ văn hóa cồng chiêng.

Kể từ ngày ông mở lớp dạy đánh cồng chiêng, dạy nhạc miễn phí ở nhà, lũ trẻ trong làng lại kéo đến học mỗi lúc càng đông hơn. Lũ trẻ làng thích ông A Thui bởi sự tận tâm và lòng thương trẻ. Mỗi chiều, khi chuẩn bị cho bữa cơm tối, bà A Nhuih đều nấu thêm cơm để khi lũ trẻ đói sẽ có cơm ăn. Ông A Thui và bà Y Nhuih còn cẩn thận mua thêm vài chiếc chăn, gối để bất kỳ khi nào lũ trẻ muốn đều có thể ngủ lại nhà ông bà.

“Thế hệ thanh niên thì đa phần vì cuộc sống khó khăn nên đã rời thôn đi làm kinh tế. Chỉ còn lại lũ trẻ ở làng nên mình tập hợp chúng lại rồi mở lớp dạy. May mắn tụi nó thích cồng chiêng nên rất siêng học, tối nào cũng ở đây cả. Hôm nào vợ chồng tôi bận không dạy được thì chúng sẽ tự học với nhau” - Ông A Thui chia sẻ.

Trong cái tĩnh lặng của màn đêm, chúng tôi đã nghe được tiếng lũ trẻ kéo nhau đến nhà A Thui, trong đó có A Tran là cháu của nghệ nhân Ưu tú Y Yel ở cùng làng. A Tran được lĩnh hội tình yêu văn hóa từ người bà Y Yel và sự vun vén tình yêu âm nhạc truyền thống của ông A Thui nên rất giỏi đánh chiêng và đánh trống. Lũ trẻ trong làng kéo đến càng lúc càng đông, chúng tôi chào vợ chồng ông A Thui ra về để nhường chỗ lại cho lớp học của ông. Ông A Thui bắt đầu vào dạy cho lũ trẻ, tiếng cồng chiêng cứ thế vút cao lên trên mái nhà sàn vươn tới lũy tre làng như tiễn chúng tôi một đoạn đường dài.