GiadinhNet - “Kinh đô guốc” (thuộc làng Yên Xá - xã Tân Triều, Thanh
Trì, Hà Nội) một thời chỉ còn đúng một gia đình lắt lay giữ nghề.
Từ xa xưa, guốc mộc làng Yên Xá - xã Tân Triều,
Thanh Trì, Hà Nội đã là một thương hiệu nổi tiếng khắp cả nước. Nhưng
bây giờ, đó chỉ còn là câu chuyện của quá vãng. Cả làng Yên Xá đã bỏ
nghề làm guốc, nghề truyền thống của quê hương. “Kinh đô guốc” một thời
ấy chỉ còn đúng một gia đình lắt lay giữ nghề.
Lắt lay giữ nghề
Yên Xá- Ngôi làng ven đô xưa kia nổi tiếng về
nghề làm guốc mộc bây giờ nhà cửa san sát. Các dự án này chưa kịp hoàn
thành thì dự án khác lại mọc lên. Yên Xá bây giờ là một đại công trường
xây dựng. Hỏi thăm nghề làm guốc, đám trẻ trai chẳng ai biết. Người cao
tuổi cũng chỉ còn nhớ mang máng cụ nọ cụ kia vẫn còn làm. Nhưng lùng sục
khắp trong ngoài làng, những "cụ nọ cụ kia" theo sự chỉ dẫn thì hoặc là
đã qua đời, hoặc là già yếu hoặc là bỏ nghề ngót chục năm rồi.
May thay, giữa "kinh đô guốc mộc" một thời,
mảnh đất mà người ta chỉ cần nhắc đến hai chữ "lộc cộc" đã đủ biết là
làng Yên Xá giờ đây chỉ còn đúng một gia đình còn giữ nghề của cha ông.
Đó là gia đình anh Vũ Văn Thiều ở xóm Giếng cuối làng Yên Xá.
|
|
|
Người làm nghề cuối cùng ở Yên Xá. Ảnh: T.N |
Trong ngôi nhà cao tầng khang trang của anh
Thiều, chỗ nào cũng thấy guốc. Guốc đang trong giai đoạn hoàn thiện được
xếp thành từng đống. "Cơ ngơi này không phải do guốc đem lại đâu. Vợ
chồng chúng tôi mỗi người một nghề. Làm guốc chỉ là nghề phụ thôi", anh
Thiều cho biết. Vậy là cái nghề đưa đến tiếng tăm cho cả làng, từng nuôi
sống người làng, giờ đây chỉ còn một gia đình duy trì, nhưng đó cũng
chỉ là nghề phụ thôi.
Anh Thiều đang làm cho một công ty vận tải. Chị
Huê, vợ anh công tác tại Bệnh viện Y học Cổ truyền Tuệ Tĩnh. Anh Thiều
cho biết, trước gia đình còn thuê thợ về làm nhưng do "không ăn thua gì"
nên bây giờ chỉ hai vợ chồng làm tranh thủ hay ngày thứ Bảy và Chủ
nhật.
|
Guốc Yên Xá lúc ấy gồm 2 loại chính là guốc 5 phân
và guốc 7 phân, có đóng triện hình con voi lên đôi guốc; cũng có hộ còn
làm hàng cao cấp bằng gỗ thông. Người Yên Xá làm guốc mộc bằng gỗ vạng,
bồ đề, xoan, gáo, thông... vừa dễ cưa xẻ, vừa nhẹ lại bóng đẹp.
Tùy theo kích thước của cây gỗ, người thợ cắt
gạn rồi pha gỗ, đục, đẽo, tạo dáng, đánh nhẵn, gắn quai... Tất cả các
khâu đều được làm thủ công nên kỹ thuật tạo dáng vô cùng quan trọng. Mà
thợ Yên Xá rất giỏi, không cần máy móc mà các đôi guốc vẫn đều tăm tắp.
Đến năm 1995-1996, kỹ thuật làm guốc được cải tiến
mạnh, bắt đầu dùng máy cưa, máy bào, máy đánh bóng, phun sơn… thay vì
làm thủ công. Nhờ vậy, mỗi ngày làng nghề cung cấp cho thị trường hàng
nghìn đôi guốc các loại, thêm thu nhập cho người làm nghề. |
Chị Huê vừa ngồi đóng quai cho những đôi guốc
vừa nói: "Càng ngày guốc mộc tiêu thụ càng khó. Chi phí mua gỗ xoan
(loại gỗ làm guốc) ngày càng cao. Nên người làng bỏ hết nghề, chuyển
sang làm nghề khác cũng dễ hiểu". Chị Huê nhẩm tính, mỗi đôi guốc vợ
chồng chị nhập chỉ với 14 nghìn đồng, trong đó tiền gỗ, tiền quai, đinh
và cả tiền điện chạy máy đã đến cả chục nghìn. Đó là chưa kể đến tiền
công.
Hỏi đến chuyện giữ nghề, chị Huê cười: "Tôi vốn
không phải người làng này. Đây cũng không phải nghề truyền thống của
gia đình. Lấy nhau về, vợ chồng mới học nghề để làm. Chúng tôi coi là
nghề phụ kiếm thêm thu nhập vậy thôi. Nếu không ăn thua cũng tính sẽ bỏ
nghề. Những gia đình có 4, 5 đời nối tiếp nhau làm nghề. Trong làng có
những cụ trước đây làm guốc nổi tiếng mà giờ còn không giữ nghề nói gì
đến chúng tôi".
Chị Huê cho biết, trước đây khi còn nhiều gia
đình làm nghề, làm được bao nhiêu nhập đi bấy nhiêu. Số lượng cả làng
làm ra hàng chục nghìn đôi vẫn không sợ ế. Nhưng bây giờ, tuy một mình
một nghề, không ai cạnh tranh, nhưng anh chị Thiều Huê cũng chỉ làm cầm
chừng mỗi tháng khoảng 500 đôi, nhập đi các mối xa.
Chỉ còn trong lời kể
Ở làng không có hội làng nghề, cũng chẳng có
một tổ chức nào bảo vệ nghề. Cụ Đinh Văn Vĩnh, một người cao tuổi trong
làng cho biết như thế. Kể cả thời kỳ hưng thịnh nhất thì "Kinh đô guốc
mộc" cũng chỉ là làng nghề hoạt động riêng rẽ. Nghe cụ Vĩnh tâm sự tôi
chợt nghĩ, chẳng có ai níu kéo, cả làng giờ chỉ còn vợ chồng anh Thiều
làm nghề. Nhưng đó không phải là nguồn sống chính của họ... Nghề guốc có
thể biến mất ngay trên quê hương guốc bất kỳ lúc nào.
Cho dù mất hay còn nghề thì đối với giới trẻ
trong làng chẳng mấy quan trọng. Cụ Vĩnh cho biết, thế hệ trẻ Yên Xá, có
học hành thì đi làm cơ quan này, cơ quan khác, không theo học đến cùng
thì rủ nhau vào các khu công nghiệp làm công nhân. Chỉ những người như
cụ Vĩnh gần trọn cả cuộc đời gắn bó với tiếng "lộc cộc" bây giờ nguy cơ
mất hẳn nghề đang dần hiện hữu mới thấy buồn và tiếc.
Cụ Vĩnh hồi tưởng lại: "Giai đoạn 1980 đến
1990, ô tô từ nơi khác đến nối đuôi nhau vào làng nhập hàng. Cả làng
thành công xưởng sản xuất guốc, sôi nổi. Ấy thế mà xã hội nhanh chóng
đổi thay. Bây giờ thì không những vắng mà chẳng còn nữa. Nghề sắp mất
hẳn rồi". Cụ Vinh nói mà lòng không khỏi xót xa.
|
|
|
Nghề guốc không còn đem lại no ấm cho người làm. |
Nguyên nhân đẩy guốc mộc Yên Xá đến bên bờ vực
xóa sổ thì hẳn người làng ai cũng biết. Cụ Vĩnh tâm sự rằng, trước đây
độ vài ba năm vẫn còn một số nhà làm guốc vì yêu nghề, vì không muốn
nghề của ông cha mai một. Nhưng rồi những người yêu nghề cũng đã già.
"Cái nghề guốc mộc này không làm ra nhiều tiền cho nên không níu kéo
được thế hệ trẻ. Guốc mộc bây giờ cạnh tranh làm sao được với dép nhựa
có xuất xứ từ Trung Quốc và những sản phẩm từ Sài Gòn. Mẫu mã vừa bắt
mắt, giá thành lại rẻ nên được người tiêu dùng chọn", cụ Vĩnh nói.
Tiếng lộc cộc guốc mộc càng ngày càng hiếm hoi.
Nếu một ngày không còn nghe thứ âm thanh gần gũi quen thuộc đó ở ngay
chính quê hương của nó thì cũng chẳng mấy ai lấy làm bất ngờ. "Kinh đô
guốc mộc" xưa đang lay lắt trên bờ vực biến mất. Ngay chính người duy
nhất còn giữ nghề cha ông cũng không chắc mình sẽ từ bỏ nghề này lúc
nào. Chị Huê nói rằng có những tháng chồng mình phải đi công tác ròng
rã. Một mình chị ở nhà không thể đảm đương công việc xẻ gỗ. Quãng thời
gian ấy công việc làm guốc lại phải dừng lại. Giờ hai vợ chồng cũng đã
qua cái tuổi 50, không nhiều sức khỏe để làm thêm nữa. "Làm được ngày
nào thì làm thế thôi", chị Huê nói.
Lộc cộc guốc mộc làng Yên Xá chuẩn bị trở thành tiếng của quá khứ vọng về mất rồi.
|
Theo sử sách đôi guốc đã xuất hiện ở Việt Nam khá
sớm. Các sách cổ của Trung Quốc như Nam Việt chí, Giao Châu ký có ghi
rằng Bà Triệu (ở thế kỷ III) đi guốc bằng ngà voi: "Triệu Ẩu vú dài ba
thước, không lấy chồng, khi đi núi chân thường mang một loại guốc gọi là
kim đề kịch" (Sách Giao Châu ký).
Ngày trước ở nông thôn, vào những ngày giá rét,
phụ nữ và đàn ông khi đi dự hội hè đình đám thường đi guốc gộc tre.
Guốc đi trong nhà được người đàn ông đẽo bằng gỗ, có mũi uốn cong cong
bảo vệ ngón chân, quai dọc thì tết bằng mây chứ không phải bằng quai da
đóng ngang như guốc kiểu thời cận đại.
|
Thành Nguyễn