Ngôi đền duy nhất thờ Ngọc Hoàng thượng đế
Đền Đậu An được tọa lạc
trên thế đất hình đầu rồng linh thiêng tại thôn An Xá, xã An Viên,
huyện Tiên Lữ, tỉnh Hưng Yên. Phía ngoài có một đền trình bên tay trái
chính giữa là gác chuông lớn hai tầng, tiếp đến là khoảng sân rộng với
hàng cây cổ thụ rợp bóng.
Đền Đậu An có kiến trúc
kiểu chữ Đinh gồm 3 tòa tiền tế, thượng điện và hậu cung. Chất liệu tạo
nên ngôi đền được tạc từ những khối đá nguyên khối. Phần lớn nguyên
liệu làm đền là từ gỗ lim, nhưng tại cung Đệ nhất và Đệ nhị của tòa
thượng điện lại được làm bằng đá, có tấm nặng tới hàng chục tấn được các
nghệ nhân và thợ thủ công đương thời chạm khắc long cuốn tinh xảo từ
cột trụ, câu đối, hoành phi tới bức tường.
Trải qua bao biến động
của lịch sử cùng với thời gian, ngôi đền vẫn đứng vững cho đến tận ngày
nay. Ngoài kiểu kiến trúc cổ kính, đền Đậu An còn lưu giữ được nhiều di
tích cổ có giá trị nghệ thuật và thẩm mĩ. Nổi bật và đặc sắc nhất phải
kể đến tòa tháp Cửu trùng bằng đất nung được xây dựng từ thời Lý- Trần.
“Chín tầng tháp cổ tiền đường/ Là nơi thiên đế thường thường giáng
linh”.
|
Tháp cửu trùng. |
Tại đền Đậu An còn lưu
giữ chiếc khánh đá cổ niên hiệu Vĩnh Trị, chuông đồng niên hiệu Cảnh
Hưng và hai tấm bia đá thời Lý, Nguyễn ghi lại niên đại kiến trúc và
những người có công tôn tạo, mở rộng trùng tu đền. Ngoài kiến trúc cổ
kính, đền Đậu An còn ẩn chứa sự linh thiêng độc đáo.
Theo ông Nguyễn Ngọc
Bình - Trưởng ban quản lý di tích đền Đậu An, đây là nơi đầu tiên và duy
nhất thờ Ngọc Hoàng thượng đế và các thần tiên ở miền Bắc Việt Nam.
Theo thần tích còn lưu giữ trong đền, vào năm Thiên định nhị niên (trước
công nguyên), nơi đây là vùng đất hoang vu, nhiều con vật dữ trú ngụ.
Cư dân thưa thớt, vắng vẻ. Ngọc Hoàng thượng đế cử Ngũ lão Tiên ông và
Thiên Tiên- Địa Tiên cùng xuống trần gian hướng dẫn người dân khai khẩn
đất hoang, tiêu diệt thú dữ. Những thần tiên dạy dân trồng trọt, hoa
màu, đất đai thêm trù phú. Năm 226 trước Công nguyên, người dân nhớ ơn
Ngọc Hoàng thượng đế cùng các vị thần tiên đã dựng Thụy Ứng Quán thờ
trời (quán điềm lành) bằng tre nứa cầu mong mưa thuận, gió hòa, mùa màng
bội thu. Sau này, Thụy Ứng quán được xây dựng mở rộng và trở thành quần
thể di tích mang tên gọi là đền Đậu An. Người dân An Xá vẫn luôn tự hào
về ngôi đền cổ và những giá trị văn hóa được lưu truyền từ bao đời.
|
Đền Đậu An. |
Ai không xem hội thì hư mất đời
Hàng năm, từ mùng
1-12/4 âm lịch, Lễ hội được diễn ra với các nghi lễ truyền thống, làm
náo nức lòng người gần xa: “Tỉnh Nam, vui nhất Phủ Giầy/ Vui thì vui
thật chẳng tầy Đậu An”. 6-8/4 là chính hội, dân gian có câu thơ: “Lễ hội
mùng tám tháng tư/ Ai không xem hội thì hư mất đời”. Có thể nói, Lễ hội
đền An Xá có nhiều nét độc đáo không phải làng quê nào cũng có được.
Dân ở các xã, huyện nô
nức về đây trẩy hội. Hơn 200 trai làng được huy động thay nhau rước 8
kiệu: Ngọc Hoàng thượng đế, Ngũ lão Thiên Ông, Thiên Tiên, Địa Tiên đi
quanh làng rồi về Đền. Những người rước kiệu không bước bình thường mà
bước theo chữ Đinh. Bước theo chữ Đinh khiến người xem ngỡ như những
kiệu đang bay lượn trên cao. Những người phụ nữ trong làng đứng hai bên
trang phục mớ ba, mớ bẩy đầy màu sắc múa hát dọc đường đi. Ở những lễ
hội khác, lễ vật là những cỗ thịt đầy mâm còn lễ vật tế Ngọc Hoàng và
các vị thần tiên ở đây là thanh bông hoa quả. Theo giải thích của ông
Bình, các vị thần tiên không ăn mặn. Bởi vậy, việc chuẩn bị lễ vật trong
lễ hội khá đơn giản, tinh khiết.
|
Đền thờ Ngọc Hoàng Thượng đế cùng các vị Thiên Tiên. |
Vui nhất phải kể tới
việc người dân diễn lại tích: “Mẹ nghèo chiến thắng hổ dữ”. Tích xưa kể
lại, xa xưa, nơi đây hổ báo, thú dữ rất nhiều. Người dân luôn sống trong
nơm nớp sợ chúng ăn thịt, phá hoại mùa màng. Một ngày nọ, có một con hổ
chúa tới làng. Dân làng khiếp sợ bỏ chạy. Lỗ Quốc đại vương, ba lực sỹ
được Ngọc Hoàng sai xuống tiêu diệt hổ dữ. Suốt canh giờ trôi qua mà
cuộc chiến không phân thắng bại.
Lúc ấy, có một người mẹ
tên là An Thị Liệu quần áo rách rưới gánh hai con trai nhỏ đi ngang
qua. Thấy chân tay Lỗ Quốc đại vương, ba lực sĩ loang lổ vết máu do hổ
cào, người mẹ liền giấu con vào bụi tre. Người mẹ liền hô lớn: “Con là
kẻ khó qua đường/Đàn bà đâu nghĩ con thương làm gì/Thấy dân thống khổ
lâm nguy/Vì dân con chẳng tiếc gì tấm thân”. Lấy hết can đảm, quên sự sợ
hãi, người mẹ cầm đòn gánh đánh hổ. Sức mạnh người mẹ ở đâu kéo đến
đánh tới tấp vào đầu hổ chúa. Dân làng ùa ra cổ vũ lấy đất đá ném hổ. Hổ
chúa bị người mẹ nghèo tấn công dữ dội, sau vài tiếng gầm vang đã nằm
lăn ra đất. Dân làng hò reo kéo xác hổ về lột da may áo, lấy thịt hổ
nướng lên ăn mừng. Họ lấy lá si gắn lên người nhảy múa, hò reo quanh
đống lửa.
Lúc ấy, Ngọc Hoàng
thượng đế đóng giả người dân đi vi hành. Ngài chứng kiến cảnh người mẹ
dũng cảm đánh nhau với hổ chúa lấy làm cảm kích. Ngài nói với thần dân
là mỗi năm, khi làng mở hội, hãy diễn lại tích “mẹ nghèo chiến thắng hổ
dữ”. Và khi bà An Thị Liệu phải dựng miếu để thờ (nơi thờ hiện ở miếu
Chợ An) để nhớ công lao của người mẹ chân yếu tay mềm.
|
Hang đá nơi diễn lại tích đả hổ. |
Mỗi khi diễn tích xưa,
dân làng lại chọn lựa kỹ càng người phụ nữ đóng vai người mẹ nghèo.
Người đó phải là người phụ nữ đã có chồng con, tính tình hiền hậu nhưng
rất can đảm. Ngoài việc chăm sóc chu đáo cho tổ ấm, người phụ nữ ấy phải
có công đóng góp tài trí cho làng. Dân làng lấy đá dựng lại hang hổ.
Theo các cụ trong làng
và những “diễn viên” đã phải mất mấy tháng trời tập luyện. Từ cách đi
đứng đến khẩu khí của các nhân vật trong trò diễn... đều phải chuẩn xác
đến từng chi tiết. Đặc biệt là người đóng vai bà mẹ khó và hổ dữ càng
phải tập luyện nhiều. Hổ được một người đàn ông trong làng đóng. Người
đóng phải có những động tác cách điệu rất nhiều để toát lên được cái
thần thái của thú dữ. Tích ấy được diễn trong 1 giờ đồng hồ vào ngày
cuối cùng của lễ hội. Sự sướng vui, hò reo của người dân mỗi lần hổ dữ
bị người mẹ giáng đòn. Mỗi lần vậy, trẻ con làng lại hô lớn: “Ông lớn,
bà lớn đi đâu/ Mẹ con nhà khó đánh nhau với hùm”.
Diễn xong, người dân
lại ào tới xin nhà đền vài chiếc lá si dắt vào người mong điều may mắn
tới với mình. Lễ hội đền Đậu An kết thúc vào ngày 12, lúc 23 giờ đêm.
Dân làng làm lễ triệt đăng, tắt hết đèn nến trong đền và các vùng xung
quanh.
Những thần thoại cổ
tích, không gian của làng quê văn hóa Việt Nam với những nếp ứng xử văn
hóa ấm áp tình người được tái hiện ở Lễ hội đền Đậu An. Làng trên xóm
dưới chộn rộn quần áo mới, sênh sang cờ phướn đón mừng một lễ hội độc
đáo của một vùng quê Đồng bằng Bắc bộ.
|
Tái hiện tích người mẹ nghèo đả hổ. |
Làng An Xá không ai dám đặt tên con là Hoàng
Theo Trưởng ban di
tích kiêm trưởng thôn làng An Xá, làng này thờ Ngọc Hoàng thượng đế. Từ
xa xưa, các cụ đã cấm kị việc đặt tên con là Hoàng. Dân làng thường đặt
con chệch là Hoành, Hoằng, Hoàn. Cách đây khoảng hơn 10 năm, có gia đình
sinh được cậu con trai đã đặt tên con là Hoàng. Các cụ trong họ biết
vậy tức giận yêu cầu gia đình phải đổi tên con, nếu không sẽ từ mặt. Bất
chấp “lệnh từ mặt”, gia đình ấy vẫn giữ tên con. Cậu bé Hoàng lên hai
tuổi, đang bụ bẫm, lanh lợi bỗng lên cơn co giật, toàn thân cậu bé tím
tái. Bố mẹ vội vã tìm thầy, tìm thuốc cho con. Hôm sau, chân cậu bé
không còn cử động, mắt lờ đờ, miệng nói những từ vô nghĩa. Các cụ trong
họ cho rằng, gia đình ấy đã mạo phạm đặt trùng tên nên bị Ngài quở
trách, xử phạt. Chẳng biết đúng sai, dân làng từ đó không ai dám có ý
định đặt tên con là Hoàng một lần nào nữa.
Theo: baophapluat.vn