Tranh chân dung đóng một vai trò quan trọng trong
lịch sử hội họa Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung. Các họa sĩ bậc
thầy đều từng tìm tòi qua thể loại này và để lại nhiều tác phẩm thành
công. Nhóm họa sĩ G39 sẽ tổ chức buổi triển lãm tranh “Chân dung” để bày
tỏ những quan niệm nghệ thuật đa dạng của mình tới công chúng.
Tranh chân dung trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam
Tôi nghĩ rằng hiếm có một họa sĩ nào
chưa từng thể nghiệm qua thể loại tranh chân dung. Tất cả các bậc thầy
hội họa Việt Nam đều có những tác phẩm chân dung đẹp: từ thế hệ đầu tiên
– những họa sĩ tốt nghiệp trường Đông Dương, đến lớp họa sĩ học khóa
kháng chiến của thầy Tô Ngọc Vân, tới thế hệ chống Mỹ, lứa họa sĩ Đổi
mới và hiện đại.
Họa sĩ Dương Bích Liên - một trong tứ
kiệt “Nghiêm, Liên, Sáng, Phái”, đã vẽ rất nhiều tác phẩm chân dung
thiếu nữ Hà Nội bằng chất liệu sơn dầu, sơn mài; đến mức giới mộ điệu
phải gật gù: “Phố Phái, Gái Liên”. Bản thân họa sĩ Bùi Xuân Phái, được
biết đến nhiều nhất với những tranh về phố cổ Hà Nội, cũng có nhiều bức
chân dung tự họa mình.
Họa sĩ Nguyễn Sáng nổi tiếng với bức
Thiếu nữ bên hoa sen (1972) bằng chất liệu sơn dầu. Trở về thời gian
trước đó, họa sĩ Trần Văn Cẩn có bức Em Thúy (1943) được coi là tiêu
biểu cho tranh chân dung thế kỷ 20, hiện được công nhận là bảo vật quốc
gia. Cũng trong năm này, họa sĩ Tô Ngọc Vân đã sáng tác bức Thiếu nữ bên
hoa huệ (1943) nổi tiếng trong và ngoài nước. Cả hai họa sĩ đều được
xếp vào “tứ trụ” trong nền mỹ thuật Việt Nam – “Nhất Trí, Nhì Vân, Tam
Lân, Tứ Cẩn”.
Sang tới khóa kháng chiến của thầy Tô
Ngọc Vân, giai đoạn này cũng xuất hiện nhiều tác phẩm tranh chân dung
tiêu biểu của các họa sĩ Lưu Công Nhân, Trần Lưu Hậu, Nguyễn Trọng Kiệm,
Mai Long… Trong giai đoạn chống Mỹ, để phục vụ cho cuộc kháng chiến,
hội họa lúc này thành công chủ yếu là các tranh ký họa chân dung trên
chiến trường.
Trong lứa họa sĩ thời kỳ Đổi Mới sau năm
1986, các họa sĩ vẽ nhiều tranh chân dung có Hồng Việt Dũng, Nguyễn
Thanh Bình, Đặng Xuân Hòa, đặc biệt họa sỹ Thành Chương đã sáng tác ngót
nghìn bức chân dung tự họa bằng nhiều chất liệu, chủ yếu là sơn mài
Nhật. Mọi người đều nói vui, Thành Chương là người bán được mặt mình
nhiều nhất. Đây đều là những họa sĩ nổi tiếng nhất giai đoạn bấy giờ, cả
về mặt thương mại lẫn nghệ thuật. Năm 2016 vừa qua để tôn vinh thế hệ
họa sĩ Đổi Mới, Nhà nước đã tổ chức triển lãm “Mở cửa - Mỹ thuật 30 năm
thời kỳ đổi mới” tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Thế hệ họa sĩ hiện đại
cũng có nhiều người vẽ tranh chân dung đẹp, đặc biệt là các họa sĩ nữ
như Lý Trần Quỳnh Giang, Đinh Ý Nhi.
Như vậy, có thể thấy rằng, cùng với
tranh phong cảnh, tranh tĩnh vật, chân dung là thể loại quan trọng và
phổ biến trong hội họa. Các họa sĩ đều có lần tìm tòi, sáng tác qua
tranh chân dung trong sự nghiệp của mình và nhiều người đã thành công
với thể loại này.
“Chân dung” riêng của G39
Theo định nghĩa của tôi, tranh chân dung
là vẽ một con người cụ thể, họa sĩ có thể vẽ mình, vẽ người thân, bạn
bè thậm chí một người xa lạ nhưng tạo cho họ cảm giác phù hợp với quan
niệm hội họa của mình. Tranh chân dung cần hội tụ đủ hai yếu tố: giống
cả nhân vật mẫu và “giống” cả người vẽ. Tất nhiên, tranh cần giống nhân
vật mẫu, vẽ chân dung bà A mà lại thành ông B là thất bại. Nhưng giống
nhân vật thôi cũng chưa đủ, nếu chỉ cần giống thì người ta sẽ chọn tranh
truyền thần hay chụp ảnh. Bức tranh phải thể hiện được phong cách, quan
điểm của người vẽ.Vẽ cho giống là mới dừng lại ở kể, ở tả; nhưng nghệ
thuật thì không dừng lại ở kể, tả.Nghệ thuật là phải sáng tạo, phải tìm
tòi chất riêng.
Nhóm họa sĩ ở phòng tranh 39 đã ấp ủ
thực hiện một triển lãm về tranh chân dung từ cách đây tám tháng.Hiện
tại, mỗi họa sỹ ở G39 đều cố gắng tìm tòi cho bản thân một quan điểm hội
họa, người đã có dấu ấn riêng nhưng có người vẫn còn chưa rõ. Tuy nhiên
khi cùng vẽ chung một thể loại, cùng bày trong một không gian thì những
cái tôi của từng người sẽ có cơ hội được thể hiện một cách rõ nét nhất.
Cái hay của từng người và cái hay của tranh chân dung cũng được bộc lộ.
Một triển lãm có cả tranh chân dung, tranh phong cảnh và tĩnh vật cũng
rất hay nhưng lại thiếu đi sự va chạm giữa những phong cách, những bản
sắc riêng của mỗi người.
Tôi muốn tổ chức một sự kiện nghệ thuật
thay vì một buổi triển lãm đơn thuần theo lối truyền thống – vẽ những
bức tranh sơn dầu, sơn mài rồi treo lên các bức tường. Ý tưởng của chúng
tôi là sau phần khai mạc, các họa sĩ có thể tùy theo cảm hứng mà vẽ
tặng tranh cho khách – ký họa tranh chân dung của những người đến xem
tranh. Đây là cách làm mới và lạ so với những lần khai mạc triển lãm
trước đây, nó là cơ hội để họa sĩ giao lưu với người xem, đồng thời để
thêm một lần nữa bộc lộ rõ tay nghề, con mắt nghệ thuật của từng họa sĩ.
Vẽ trực tiếp, vẽ ký họa không hề đơn giản, nó đòi hỏi họa sĩ phải nhanh
vì vậy cần có con mắt nắm bắt tức thì đặc điểm nhân vật thì mới có thể
vẽ được.
Ngoài ra, tại buổi khai mạc sẽ có sự
xuất hiện của những nhân vật mẫu trong các bức tranh của họa sĩ, để
người xem có thể cảm nhận được từ nguyên mẫu đến tác phẩm có sự khác
biệt như thế nào. Những người xem tranh vừa thấy được những nét của
nguyên mẫu được khắc họa trong bức tranh, vừa thấy bản sắc của người vẽ
và những dụng ý mà họ muốn truyền tải.
Tuy nhiên, cảm nhận được ý tưởng của
người họa sĩ qua bức tranh cũng chỉ là một phần nhỏ, điều quan trọng khi
xem tranh là nhận thấy phần nghệ thuật. Tôi quan niệm rằng trong nghệ
thuật nói chung và hội họa nói riêng thì chỉ có hai phạm trù là nội dung
và hình thức. Nội dung ở đây chính là nhân vật được vẽ, là bà cụ, cô
gái trong bức tranh. Thế nhưng hình thức thể hiện nội dung mới khiến nội
dung trở nên quan trọng.Bản thân nội dung vốn chỉ là ga khởi hành, là
chất xúc tác cảm hứng còn cái đích cuối cùng phải là nghệ thuật.
Theo: Tiasang.com.vn