Bao đời nay kiến trúc miền núi
phía Bắc với những đặc thù riêng ít đổi thay. Dù ở riêng hay quần cư,
biểu hiện dễ nhận thấy là mái nhà sàn hoặc nếp nhà của đồng bào miền
xuôi lên khai hoang đều có đặc điểm: Lưng tựa núi, mặt hướng ra cánh
đồng. Kiến trúc nhà ở của đồng bào gắn liền với không gian sản xuất vật
chất nuôi sống con người. Đặc điểm của hình ảnh kiến trúc miền núi nông
thôn Thái Nguyên nói riêng và khu vực trung du miền núi nói chung là hòa
mình vào thiên nhiên và thân thiện với môi trường.
Kiến trúc nông thôn miền núi đã “bắt kịp” miền xuôi, cũng làm nhà ống, cũng bám theo trục lộ giao thông.
Sau những năm đổi mới, những biểu hiện biến động ta dễ nhận thấy của
kiến trúc miền núi là sự gia tăng đột biến của dân số; cả gia tăng tự
nhiên và cơ học; sự biến động của cơ cấu (trong đó việc tách hộ) diễn ra
phổ biến. Nền sản xuất tự cung, tự cấp tạo ra cơ cấu bản, làng theo
quần cư luôn có xu hướng vào trong mang tính sinh hoạt cộng đồng cao nay
bung ra theo cơ cấu kinh tế thị trường tác động đến việc kiến trúc có
xu hướng ra bên ngoài; Đặc biệt là sự biểu hiện các công trình được quy
hoạch xây dựng bám theo các trục lộ giao thông.
Bên cạnh đó, các chương trình đầu tư của Chính phủ đã làm cho thu nhập
của người dân tăng lên; người dân có điều kiện quan tâm đến xây dựng,
đến nơi ở của mình. Mô hình nhà sàn, nhà đất, nhà gỗ với mái lợp ngói
ống, mái tranh, mái cọ được thay thế bằng những vật liệu tiếp cận với
công nghệ hiện đại: Gạch nung, bê tông; thép, kính... Tập quán ở cũng
dần được thay đổi với đường bê tông, nhà vệ sinh tự hoại, bếp ga, tivi,
tủ lạnh... và với các phương tiện giao thông cũng dần được cải thiện
bằng ôtô, xe máy.
Những yếu tố trên đã tác động mạnh đến bộ mặt kiến trúc và xây dựng ở
nông thôn miền núi. Lên các tỉnh phía Bắc hôm nay ta cảm nhận được nhiều
sự đổi thay này. Ngoài những yếu tố tích cực, sự đổi thay ấy cũng có
những điều làm ta phải suy nghĩ, bởi hình ảnh kiến trúc đặc thù miền núi
với đặc trưng của nếp nhà sàn xưa nay thay bằng tôn xanh, tôn đỏ, bằng
fibro xi măng. Nơi nơi người ta làm nhà ống, đặc biệt là bám theo trục
các lộ giao thông cùng với cửa sắt xếp, con tiện, gờ phào... Kiến trúc
với những giải pháp này giải quyết như thế nào để phù hợp thực tế, đáp
ứng mục tiêu mới.
Trước thực tế đó, tôi cho rằng cần quan tâm hơn nữa đến công tác quy
hoạch, việc lập quy hoạch cho các thị trấn, thị tứ, các điểm dân cư, cần
quan tâm đến phương pháp lập quy hoạch, hạn chế việc chia lô. Ưu tiên
việc khảo sát khu quy hoạch với tiêu chí tôn trọng địa hình, cảnh quan,
định dạng các loại hộ theo công năng: Hộ chỉ để ở; hộ ở kết hợp kinh
doanh, ở kết hợp canh tác nông phẩm để đưa ra “quy chế” thông báo cho
dân tự lựa chọn mô hình quy hoạch ở cho mình. Nhất thiết phải có “khoảng
lùi”. Không nên đường đỏ trùng với chỉ giới xây dựng. Phía trước nhà
phải có vườn, có cây. Đến khi ta mở rộng đường cũng dễ, đỡ phải đền bù.
Khi có quy hoạch rồi, dân phải biết bằng thông báo, bằng tờ rơi, bằng
quy chế quản lý và xây dựng; làm tiêu chí cho tổ, bản, làng văn hóa quy
chế nên đơn giản như “Hương ước” của các cụ ngày xưa; Mục tiêu là để
nhân dân vào cuộc với mục tiêu “dân biết, dân làm, dân kiểm tra” như vậy
quy hoạch dễ đi vào cuộc sống và mang tính khả thi hơn.
Đối với kiến trúc công trình; đừng né tránh nhà ống vì nhà ống có những
ưu điểm không phủ nhận: Bền chắc, vật liệu dễ kiếm, vốn ít; làm bé to
đều được; khi có điều kiện thì nâng tầng; mở rộng, mức độ hoàn thiện
cũng tùy theo túi tiền của người dân. Đặc biệt, phù hợp với xu thế “tách
hộ” phù hợp với xu thế của nền kinh tế phát triển theo hướng thị
trường.
Phương pháp ứng xử, theo chúng tôi nên tổ chức khảo sát thực tế; lựa
chọn những công trình xây dựng đánh giá có nhiều ưu điểm: lắng nghe ý
kiến người dân; làm mẫu chuẩn với các loại mẫu đa dạng, chuyển cho chính
quyền cơ sở hướng dẫn cho dân trên nguyên tắc họ có quyền lựa chọn mẫu
thiết kế cho chính mình. Quá trình thực hiện thì phải đảm bảo tính
nguyên tắc: Dân cam kết (bằng văn bản) tuân thủ xây dựng theo mô hình
công trình tự mình đã chọn và chính quyền cơ sở bám lấy quy chế; cam kết
của dân để kiểm tra; Như vậy, quy hoạch kiến trúc nông thôn sẽ có thể
phát triển theo định hướng tốt; Quá trình vận hành luôn được rút kinh
nghiệm để có một phương án tốt cho quy hoạch và kiến trúc nông thôn
trung du và miền núi.
Theo : baoxaydung.com.vn