|
Cụ Ngô Thị Lịch, 86 tuổi (trái) và cụ Ngô Thị Nhi, 92 tuổi (phải)
là hai trong số 6 nghệ nhân dân ca Quan họ hiện còn sống
ở làng Viêm Xá (Hòa Long, Thành phố Bắc Ninh)
1.
Tỉnh Bắc Ninh hiện chỉ còn 37 nghệ nhân dân ca Quan họ. Đây là những
người đóng vai trò then chốt, đã và đang cống hiến trí tuệ, tài năng,
tâm sức trong việc lưu giữ và truyền dạy những giá trị tinh hoa, độc đáo
của di sản văn hóa Quan họ. Trong khi chờ được Nhà nước tôn vinh và ghi
nhận ở cấp cao hơn thì ngày 9-4-2010, Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh đã
ban hành quyết định về việc phong tặng danh hiệu "Nghệ nhân dân ca Quan
họ Bắc Ninh” (đợt 1) cho 41 liền anh, liền chị tiêu biểu, kèm theo tiền
thưởng 5 triệu đồng cho mỗi nghệ nhân. Sau 2 năm phong tặng, đến tháng
9-2012, UBND tỉnh phối hợp với Quỹ khuyến học Phạm Văn Trà tiếp tục tặng
thưởng mỗi nghệ nhân 5 triệu đồng.
Và mới đây tỉnh Bắc Ninh đã thông qua
Quy định chế độ đãi ngộ đối với nghệ nhân dân ca Quan họ. Việc làm này
đã cho thấy nỗ lực của địa phương trong việc bảo vệ di sản dân ca Quan
họ. Theo quy định, những nghệ nhân dân ca Quan họ đã được Chủ tịch UBND
tỉnh Bắc Ninh phong tặng đợt 1 sẽ được thụ hưởng đồng thời mức hỗ trợ
hằng tháng bằng 1 lần mức lương tối thiểu; được hỗ trợ mức phí tham gia
BHYT hằng năm; được hưởng chế độ mai táng phí áp dụng như đối với công
chức, viên chức Nhà nước. Những nghệ nhân dân ca Quan họ sẽ tiếp tục
được UBND tỉnh Bắc Ninh đề nghị Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ
nhân nhân dân (NNND), Nghệ nhân ưu tú (NNUT) và được hưởng chế độ khen
thưởng theo quy định của Nhà nước. Trường hợp Nhà nước không có chế độ
đãi ngộ (mức trợ cấp hằng tháng, chế độ BHYT, chế độ mai táng phí…) thì
nghệ nhân đó sẽ được hưởng chế độ đãi ngộ của tỉnh với mức trợ cấp hằng
tháng bằng 2 lần mức lương tối thiểu chung cùng chế độ BHYT, chế độ mai
táng phí. Đáng chú ý hơn, ngoài những nghệ nhân thuộc loại hình dân ca
Quan họ, đối tượng điều chỉnh của Quy định này còn được tỉnh Bắc Ninh áp
dụng với những nghệ nhân thuộc loại hình ca Trù trên địa bàn.
2.
Bên cạnh loại hình Quan họ, thì hát Xoan cũng được tỉnh Phú Thọ rất
quan tâm. Ông Phạm Bá Khiêm - Phó Giám đốc Sở VHTT&DL tỉnh Phú Thọ
cho biết: Với nghệ nhân, tỉnh Phú Thọ là tỉnh đầu tiên ban hành quy chế
phong tặng nghệ nhân hát Xoan (từ năm 2010). Tỉnh đã xét đợt đầu có 34
nghệ nhân, trong đó Phú Thọ có 31 người, Vĩnh Phúc là 3 người. Vai trò
của nghệ nhân được thể hiện trong chủ trương hát Xoan làng cổ. Tức là
những nghệ nhân, diễn viên, hạt nhân phong trào hát Xoan ở những làng cổ
thuộc hai xã Kim Đức và Phương Lâu vẫn hát tại không gian tại chính
đình làng của họ với trang phục, điệu bộ, nhạc cụ đều theo lối cổ. Qua
các nghệ nhân, công chúng sẽ hiểu tường tận loại hình văn hóa dân gian,
một nghệ thuật có giá trị được tiềm ẩn từ thời Hùng Vương. Và thể hiện
sự quan tâm thiết thực đối với những nghệ nhân khẳng định quan điểm về
sự trân trọng, gìn giữ tinh hoa văn hóa của quê hương Phú Thọ.
3.
Trở lại với Dự thảo Nghị định xét tặng danh hiệu nghệ nhân của Bộ
VHTT&DL. Có thể thấy, vấn đề này đã được bàn trong suốt nhiều năm
qua mà vẫn chưa đi tới hồi kết. Tuy vậy, Nghị định này ra đời cũng là để
đáp ứng sự mong mỏi của rất nhiều nghệ nhân. Chỉ tiếc là trong khi chờ
đợi Nghị định quá nửa số nghệ nhân đã qua đời. Do vậy, yêu cầu sớm đưa
Nghị định vào cuộc sống đặt ra ngày càng cần thiết.
Theo GS Tô Ngọc Thanh - Chủ tịch Hội
Văn nghệ Dân gian Việt Nam, tiêu chuẩn được xét tặng danh hiệu NNND,
NNƯT theo Nghị định có tới 8 tiêu chí. Chương III của Nghị định cũng nêu
Hội đồng xét tặng danh hiệu gồm 3 cấp: tỉnh, bộ, Nhà nước. Nhưng theo ý
kiến của các nhà nghiên cứu văn hóa, tiêu chuẩn quan trọng nhất vẫn là
nghệ nhân ấy phải được cộng đồng suy tôn. Bởi nghệ nhân dân gian là
những người hoạt động giữa cộng đồng nơi họ sinh sống, tài năng của họ
được cộng đồng nuôi dưỡng, họ thường không nằm trong tổ chức, đoàn thể
nào. Minh chứng cho cách làm hiệu quả này, GS Tô Ngọc Thanh cho biết:
Hội đã phong tặng được cho 320 nghệ nhân dân gian. Tất cả đều nhờ các
chi hội "chân rết” tại địa phương đề xuất. Và một khi đã do nhân dân đề
xuất thì chẳng hề có kiện cáo hay những bất bình gì. Nếu muốn biết làng
này nghệ nhân nào giỏi nhất, cứ hỏi người dân họ sẽ chỉ chính xác ngay.
Nghệ nhân là người sống trong nhân dân.
Bộ VHTT&DL dự kiến, trong năm 2013
sẽ ban hành Quy chế xét tặng nghệ nhân. Thực tế ở Bắc Ninh cho thấy,
sau hai năm địa phương này tổ chức phong tặng, đến năm 2012 đã có 4 cụ
ra đi, chỉ còn 37/41 nghệ nhân. Và cũng từ bấy đến giờ, không ai chắc
liệu 37 nghệ nhân dân ca Quan họ có còn đủ cả? Những người còn sống nay
tuổi đều ngoài 80 đến xấp xỉ 100, phần lớn sức khỏe yếu, mắt mờ, chân
run… Chính vì vậy, cho dù vẫn cần thời gian để có một văn bản hợp lý,
nhưng Nghị định phong tặng danh hiệu nghệ nhân của Bộ VHTT&DL cần
phải được sớm thực hiện, không nên chần chừ, dùng dằng thêm nữa.
Theo: Đại Đoàn Kết
|