Tiếc ngôi làng đẹp nhất Tây Nguyên
Tọa
lạc dưới chân núi Chư Păh (xã Hà Tây, H. Chư Păh, tỉnh Gia Lai) -
Kon Sơ Lăl là ngôi làng được nhiều chuyên gia văn hóa đánh giá
đẹp nhất Tây Nguyên. Đây cũng là nơi định cư lâu đời nhất của
cộng đồng người Ba Na giữa đại ngàn hùng vĩ. Bên cạnh sự hiện
diện của ngôi nhà rông bề thế là gần 60 căn nhà sàn cổ vây
quanh, tạo nên bức tranh tuyệt mỹ, không gian xanh hài hòa, thân
thiện, đoàn kết. Tiếc thay, giữa năm 2015, một trận giông lốc
kèm theo sét lớn giáng xuống ngôi làng đã thiêu rụi căn nhà
rông và gần 20 ngôi nhà cổ khác...
Theo lời già làng Chưng
thì lịch sử hình thành ngôi làng này chất chứa rất nhiều
điều thú vị. Những năm 60 của thế kỷ trước, khi chọn chân núi
Chư Păh dựng làng, thứ bảy và chủ nhật hàng tuần, cả làng
phải tổ chức đi khắp các núi đồi trong vùng như Sơ Lăng, Đăk
Blu, Tur Bơ Ngang hay suối Mẽ Not, Ơ Drang để tìm những vật liệu
cột, kèo gỗ quý, dây mây già, tranh, tre, nứa mang về. Khi đã
có đủ vật liệu, những bậc cao niên và thanh niên trai tráng
trong làng phải bỏ công nửa năm ròng cất dựng mới hoàn thành
nhà rông. Tiếp đến, từng hộ gia đình dựng nên những ngôi nhà
riêng của mình. Và mỗi căn nhà đều thiết kế bằng những loại
gỗ quý hiếm, có giá hàng tỷ đồng mỗi mét khối. Năm 2002,
thực hiện chủ trương của Nhà nước, ngôi làng phải chuyển về
làng tái định cư mới ở khu vực gần đó, song dân làng đã họp
và quyết định không tháo dỡ những ngôi nhà gỗ quý, mà bảo
tồn nguyên vẹn, đồng thời cử người túc trực trông coi. Từ đó,
ngôi làng trở thành điểm đến thú vị với những người yêu không
gian văn hóa truyền thống, nhất là cánh nhà báo, nhiếp ảnh
gia, nhà thơ, nhạc sĩ cho đến ngày trận thiên tai giáng xuống
khiến ngôi làng bị cháy rụi... Gặp lại chúng tôi trong chuyến
công tác tới làng mới đây, cụ Pheng (70 tuổi) vẫn nguyên nỗi
tiếc nuối hằn trên khuôn mặt nhiều nếp nhăn. Cụ bảo, từ khi
làng cháy, vài ngày cụ lại lội bộ hơn 3 km từ làng mới về
đây, ngồi thẫn thờ nhìn căn nhà mình đã gắn bó gần trọn cuộc
đời. "Khi Nhà nước quyết định di dời làng, nhiều người từng
đến gặng hỏi tôi bán mấy cây cột nhà làm bằng gỗ trắc với
giá cả trăm triệu đồng nhưng tôi không bán vì gia đình đã quyết
định cùng dân làng giữ lại nguyên bản ngôi làng. Ai dè, trời
không cho bà con mình giữ làng cũ. Giờ thì cháy hết rồi, tiếc
lắm con ạ"- cụ Pheng sụt sùi. Cùng với cụ Pheng, già làng
Chưng cũng hay lặn lội về ngôi nhà của mình may mắn không vị
cháy, ngồi trước cửa đánh đàn Goong, hát những bài dân ca buồn
não lòng. Từng sống ở đây hơn 80 mùa rẫy, già dự định sẽ lui
tới sống nốt những ngày còn lại của cuộc đời trong ngôi làng
truyền thống, ngày ngày buồn vui cùng cây đàn Goong, nhưng từ
khi Nhà rông đã cháy, dân làng cũng đang tháo dỡ những ngôi nhà
còn lại chuyển sang làng mới. "Dân làng lần lượt dỡ đi, mình
cũng phải dỡ đi thôi con ạ. Chứ muốn ở lại đây một mình cũng
không được nữa rồi" - già Chưng rầu rĩ...
|
Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Nguyễn Linh Vinh Quốc tiếc nuối khi Tây Nguyên mất đi một báu vật. |
Áp lực thiên tai, nhân tai
Suốt
một năm qua, câu chuyện ngôi làng Kon Sơ Lăl đẹp như tranh vẽ bị
sét đánh cháy luôn khiến những người yêu không gian văn hóa
truyền thống nuối tiếc. Với họ, Tây Nguyên đã mất đi một báu
vật. Nghệ sĩ nhiếp ảnh Nguyễn Linh Vinh Quốc - người gắn bó
sự nghiệp với ngôi làng Kon Sơ Lăl cả chục năm nói rằng, ông
từng đi khắp các buôn làng Tây Nguyên, nhưng làng còn nguyên bản
thì chỉ có làng Kon Sơ Lăl. Khi nghe tin làng bị sét đánh cháy,
ông bàng hoàng rơi nước mắt, tiếc nuối cho Tây Nguyên mất đi
báu vật. Ông kể: Khi xảy ra hỏa hoạn, người dân làng Kon Sơ Lăl
đã chuyển toàn bộ hơn 10 cột gỗ trắc cháy nham nhở của Nhà
rông về làng mới. Trước đó, khi chưa có sự cố, rất nhiều
người đến dụ dỗ dân làng bán số cột gỗ trắc này với giá
hàng tỷ đồng nhưng dân làng quyết không đồng ý. Nay cháy rồi,
cũng có vài người hỏi mua nhưng chỉ trả vài chục triệu đồng.
Dân làng tiếc lắm, nhưng theo quan niệm của người Ba Na, không bao
giờ dùng lại gỗ đã bị sét đánh cháy nên nếu có ai trả giá
cao, dân làng sẽ họp bàn, quyết định.
Theo ghi nhận của
chúng tôi, hiện nay những ngôi nhà sàn ở làng Kon Sơ Lăl may mắn
không bị cháy đang được người dân dỡ bỏ để chuyển dần về
làng mới do không còn người bảo vệ. Phó trưởng làng Kon Sơ
Lăl-ông Duy cho hay, gỗ làm nhà của bàn con toàn là gỗ trắc
quý hiếm, nên luôn là tầm ngắm của kẻ gian. Vì vậy từ nay đến
cuối năm, những ngôi nhà còn lại phải tháo dỡ, vận chuyển đi
hết. Cách đây vài tháng, do phải đi rẫy trồng màu, người trông
coi lại mỏng nên có nhà đã bị trộm mấy cái cột rồi. "Chúng
tôi cũng muốn giữ lại những ngôi nhà sàn cổ ở đây lắm, song do
áp lực thiên tai và nhân tai, nay đành dỡ hết chuyển về nơi
mới. Mà không chỉ làng của chúng tôi đâu, hiện nay việc bảo
tồn và giữ gìn những ngôi nhà rông truyền thống ở Gia Lai nói
riêng và vùng Bắc Tây Nguyên nói chung đang gặp rất nhiều khó
khăn. Vì qua các chuyến thăm những bản làng khác, chúng tôi
biết ngày lại ngày, vẫn có những nhóm người đến gặp các già
làng, trưởng thôn để thuyết phục dân làng bán gỗ trắc, gỗ sưa
trong những ngôi nhà rông, nhà sàn truyền thống" - ông Duy nói.
Phải, với các cộng đồng bản địa và những người yêu văn hóa
truyền thống thì ngôi nhà rông, nhà cổ mang nặng các giá trị
về kiến trúc, lịch sử, tâm linh cũng như công sức cộng đồng.
Có điều, với những người buôn gỗ, họ chỉ nhìn thấy giá trị
của những cây cột, kèo bằng gỗ quý hiếm, sẵn sàng bỏ tiền
tỷ mua về chứ ít khi nghĩ đến giá trị vô giá của văn hóa mà
đồng bào vùng đại ngàn Tây Nguyên đang gìn giữ bao đời nay.
Trong
khi nhà rông truyền thống tại Gia Lai và Bắc Tây Nguyên đang dần
dần mất đi thì câu chuyện bảo tồn những ngôi nhà đậm nét văn
hóa này cũng đang ở thế bế tắc. Không chỉ sấm sét, giông lốc
mà mưa - nắng cũng là nhân tố khiến những ngôi nhà rông, nhà
cổ bị xuống cấp, hoai mục theo thời gian. Trong khi đó, những
cánh rừng đã suy thoái nghiêm trọng, không còn gỗ, còn tranh để
thay thế, tôn tạo, cho những phần hư hỏng. Ông Phan Xuân Vũ,
Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai cho hay:
Ngoài việc tuyên truyền, vận động nhân dân bảo vệ, giữ gìn nhà
truyền thống, chính quyền và ngành chức năng gần như không có
biện pháp nào khác. Những ngôi nhà rông, nhà cổ không phải là
di tích lịch sử, theo quy định, không có nguồn đầu tư của Nhà
nước để bảo tồn, vì thế hầu như người dân, cộng đồng phải tự
mình bảo tồn. Trong khi đó, luật không cấm người dân bán gỗ ở
nhà rông, nhà cổ, nên quyền bán cột kèo của nhà rông, nhà cổ
đều do người dân tự quyết, không ai cấm được. Đây cũng là lý
do mà thời gian gần đây, ở Gia Lai nói riêng và ở Bắc Tây Nguyên
nói chung, những ngôi nhà rông, nhà cổ truyền thống từng được
xem là "báu vật" của đại ngàn chỉ còn đếm được trên đầu ngón
tay, và tương lai nguy cơ sẽ mất đi vĩnh viễn.
Theo: cadn.com.vn