Gìn giữ sơn mài - dòng tranh đặc sản Việt
(Ngày đăng: 02/04/2016 Lượt xem: 1433)
Bộ VH-TT&DL Việt Nam sẽ cùng các quốc gia châu Á như Nhật Bản, Hàn
Quốc, Trung Quốc lập hồ sơ đa quốc gia trình UNESCO công nhận nghề sơn
mài truyền thống là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Đây là tin vui với các nghệ sỹ sơn mài Việt nhưng kèm theo đó là sự lo
lắng trước thực trạng mai một của dòng tranh đặc sản Việt Nam.
Bí ẩn nằm ở đáy vóc
Trước đây, sơn mài Việt đã xuất hiện ở đình, chùa với sơn son thếp vàng
nhưng mới dừng lại ở chạm trổ mỹ nghệ. Sơn mài chỉ thực sự trở thành
dòng tranh đặc sản của Việt Nam khi người Pháp thành lập trường Cao đẳng
Mỹ thuật Đông Dương. Từ chất liệu sơn ta, các họa sỹ đã mày mò thể
nghiệm để đưa thêm các vật liệu như vỏ trứng, cật tre, ốc… vào tác phẩm.
Qua mỗi giai đoạn, thời kỳ, sơn mài Việt Nam đều có những đóng góp đặc
sắc đối với sự phát triển của nền mỹ thuật nước nhà. Bảng màu tưởng như
trầm lắng của sơn mài chỉ với màu nâu, màu đen đã được các họa sỹ mở
rộng, không gian của sơn mài trên nền vóc đen được cơi nới. Sơn mài luôn
thay đổi, biến hình trong ngôn ngữ thể hiện đa dạng. Chính vì thế, sau
một thế kỷ, Việt Nam luôn tự hào là quốc gia đã phát minh ra chất liệu
sơn mài sử dụng trong ngành mỹ thuật. Tuy vậy, trong bối cảnh hiện nay,
sơn mài truyền thống đang đứng trước nguy cơ mai một trước sự xâm lấn
của chất liệu sơn tổng hợp.
Do nôn nóng, không ít các họa sỹ đã sử dụng sơn tổng hợp trong sáng tác
thay vì sơn ta như truyền thống bởi loại sơn này khô nhanh và ít phải
mài. Thực trạng này đã làm nổ ra cuộc tranh luận trong giới về xu hướng
mỹ nghệ hóa sơn mài truyền thống.
Theo họa sỹ Thành Chương, đã gọi là sơn mài thì bắt buộc họa sỹ phải mài
lớp bề mặt để tạo hiệu quả mong muốn. Trong khi đó, nếu sử dụng sơn
tổng hợp, bột sơn Nhật để vẽ thì họa sỹ chỉ tạo được hiệu quả bóng bẩy
của lớp bề mặt. Còn với họa sỹ Lương Xuân Đoàn, Phó Chủ tịch Hội Mỹ
thuật Việt Nam, vẻ đẹp của nghệ thuật sơn mài Việt Nam nằm ở độ sâu của
màu, được tạo ra từ tầng tầng lớp sơn và ẩn ở đáy vóc. Dù biết như vậy
nhưng vẫn có một bộ phận không nhỏ các họa sỹ đi theo hướng ngược lại để
rút ngắn thời gian sáng tác.
“Vó Yến” của họa sỹ Trần Tuấn Long (nhóm Sơn ta)
Đang dần mai một
Đáng buồn, cứ 10 họa sỹ làm sơn mài thì có đến 8 người không sử dụng
đúng nguyên liệu và quy trình truyền thống. Theo họa sỹ Lê Thiết Cương,
để biến sơn sống thành sơn then (màu đen), người xưa làm hoàn toàn bằng
tay. Họ dùng một thanh gang non gọi là mỏ vầy trộn đều trong nồi bằng
gỗ. Sau một khoảng thời gian, sơn sống thành sơn chín. Và trong quá
trình dùng mỏ vầy, chất sắt tự nhiên trong thanh gang non tiết ra tạo
nên màu sơn đen đẹp mắt. Còn bây giờ, các họa sỹ mua sơn sống, cho ít
bột sắt ngoài cửa hàng hóa chất rồi dùng mô-tơ trộn đều.
Bên cạnh việc mai một cách sáng tác truyền thống, sơn mài Việt còn đối
mặt với lực lượng sáng tác suy giảm. Các họa sỹ theo đuổi dòng tranh này
một cách nghiêm túc và cẩn trọng đang ngày càng ít đi do chất liệu đắt
đỏ, tốn sức, thời gian làm tác phẩm kéo dài ròng rã và quan trọng hơn,
đầu ra cho tác phẩm gặp nhiều khó khăn. Đã có không ít họa sỹ sau thời
gian thử nghiệm với sơn mài đã quay sang các chất liệu đơn giản hơn như
sơn dầu, acrylic, bột màu… Đặc biệt, các họa sỹ trẻ nếu có đi theo dòng
tranh này thì cũng rất hiếm người làm đúng và làm đủ các quy trình.
Niềm tự hào của Việt Nam là một cường quốc về sơn mài đang bị suy
chuyển. Họa sỹ Nguyễn Trường Linh, trưởng nhóm Sơn ta cho biết, điểm
khác biệt giữa tranh sơn mài Việt Nam và tranh sơn mài Trung Quốc, Nhật
Bản nằm ở chất liệu và cách vẽ. Sơn ta tạo độ óng, độ xốp cho bức tranh
và khi kết hợp cùng quỳ vàng, quỳ bạc, sẽ tạo độ sang trọng, tinh tế.
Nếu sơn mài Việt buộc các họa sỹ phải vừa mài vừa nghĩ thì sơn mài các
nước khác đều lộ ngay trên lớp bề mặt. Khi thực hiện theo lối vẽ mỹ nghệ
hóa sơn mài, các họa sỹ đã trực tiếp làm ảnh hưởng tới uy tín của sơn
mài Việt.
Trước thực trạng này, họa sỹ Lương Xuân Đoàn, Phó Chủ tịch Hội Mỹ thuật
Việt Nam “hiến kế”: “Nhà nước cần khích lệ các nghệ sỹ sáng tác sơn mài
truyền thống bằng việc đặt hàng tác phẩm có chất lượng cao. Từ cách làm
này, Nhà nước sẽ định hướng các tác giả kết hợp sơn mài truyền thống
trong các sáng tác hiện đại”. Còn từ phía các họa sỹ, mỗi tác giả cần có
ý thức giữ gìn vẻ đẹp của sơn mài truyền thống Việt Nam và xây dựng cho
mình phong cách sáng tác riêng biệt, mang tâm hồn Việt.
Theo tienphong.vn