Món thịt hun khói của người Thái Sơn La được chế biến rất công phu, qua nhiều công đoạn, được tẩm ướp các loại gia vị từ vùng núi rừng Tây Bắc làm nên một món đặc sản Tây Bắc vô cùng độc đáo, ấn tượng, chứa đựng những tinh hoa trong nghệ thuật ẩm thực của người Thái.

Thịt lợn hun khói - món đặc sản của người dân tộc Thái (Sơn La).

Nguyên liệu chính để làm món thịt heo xông khói là thịt heo vai, mông, ba chỉ… và một số gia vị như ớt, gừng, sả và tiêu rừng, thảo quả. Sau khi mổ lợn, người ta phanh con lợn ra, rồi lấy bộ lòng dội nước rửa sạch con lợn, không để tý tiết nào dính vào thịt.

Sau đó lấy dao dọc thịt lợn theo xương sườn thành miếng dài. Cứ mỗi xương sườn thành miếng dài. Các miếng thịt dọc ra trước khi ướp không được rửa lại bằng nước, tránh dính nước lã và ướp gia vị ngay khi thịt còn nóng.

Sau khi để thịt ráo, người ta xâu thịt bằng những sợi lạt (thông thường bằng mây) và treo trên giàn bếp để đón hơi nóng và khói bếp cả ngày và đêm. Hơi nóng của lửa và khói sẽ làm cho miếng thịt săn lại, mỡ chảy ra, tùy theo lượng khói bốc lên “thẩm thấu” vào từng thớ thịt.

Khi sấy thịt, người ta thường sấy bằng củi, mà tốt nhất là sấy bằng bã mía phơi khô. Sấy bằng bã mía thì ăn thịt có mùi thơm riêng. Thời gian xông khói lâu hoặc mau cũng tùy thuộc vào “lưu lượng” khói và độ dày của khổ thịt.

Thông thường, khoảng một tuần là có thể sử dụng được, nhưng người dân tộc thường cất đi dành ăn cả năm. Khi thịt đã sấy khô có một số cách chế biến món ăn này như sau: Thịt lợn hun khói thái lát có thể kho, nấu với các loại rau, củ quả hoặc cũng có thể ăn kèm với lá mơ, dưa leo, chuối chát, khế hay xào với măng, thảo quả…Hoặc cũng có thể cắt miếng thị vừa lượng người ăn, lấy que xiên miếng thịt rồi đem ra thui để phần da miếng thịt quăn lại, phần bì hơi vàng rồi mới rửa nước nóng cho thật sạch, cho vào luộc chín rồi đem ra thái ăn.

Món thịt heo xông khói với miếng thịt gần như đã chín từ bên ngoài vào bên trong, khi xắt ra có màu hồng đào trông rất bắt mắt. Khi ăn sẽ cảm nhận vị ngọt đậm của thịt, đặc biệt là có mùi thơm rất đặc trưng, ăn rất thơm ngon, đậm đà, không ngán. Người dân tộc thường dùng món này đãi khách quý, bạn bè, người thân trong những dịp lễ hội, ngày tết.

Ai đã từng một lần được thưởng thức món thịt lợn gác bếp của người Thái Sơn La hẳn rất khó để quyên hương vị độc đáo và rất riêng biệt của món ăn này. Hương thơm của hạt mắc khén, hạt dổi rừng, vị cay của gừng, ớt, rượu trắng, hòa quyện với mùi khói khi hun thịt lợn trên gác bếp mang lại những nét riêng biệt mà không một cách chế biến nào có được.