Truyền thuyết thú vị
Chùa Phật tích còn gọi
là chùa Vạn Phúc nằm bên sườn núi Lạn Kha thuộc địa phận xã Phật Tích,
huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. “Lạn Kha” còn có nghĩa là “cán rìu mục
nát”. Tên gọi này có gốc tích từ truyền thuyết Vương Chất lên núi đốn
củi gặp hai vị tiên đánh cờ.
Chuyện kể rằng, Vương
Chất vốn là tiều phu quanh vùng này. Một hôm anh cầm rìu lên núi hái củi
thì gặp hai vị tiên đang mải mê đánh cờ. Vương Chất không biết rằng một
ngày trên tiên giới bằng trăm năm dưới trần gian. Khi ván cờ kết thúc
nhìn xuống cán rìu đã mục nát.
Trong chùa Phật tích
trồng nhiều hoa mẫu đơn nên người dân trong vùng vẫn thường kể cho nhau
nghe chuyện Từ Thức gặp tiên. Hàng năm cứ đến ngày mùng 4 tháng Giêng
nơi đây tổ chức lễ hội để dâng hương lễ Phật, mở hội xem hoa.
Năm đó, người ta thấy
một cô gái trẻ “tuyệt sắc giai nhân” độ mười năm, mười sáu tuổi đến dự
lễ hội. Dù không son phấn nhưng da dẻ nàng hồng hào, mịn màng. Mải ngắm
nhìn một bông mẫu đơn đẹp, tay nàng khẽ chạm vào cành hoa thì vô tình
gãy liền bị chú tiểu trong chùa bắt phạt.
Từ Thức lúc này là quan
huyện vào chùa vãn cảnh thấy một cô gái bị trói thì động lòng trắc ẩn.
Từ Thức liền cởi áo đưa cho nhà chùa để chuộc nàng ra. Về sau mới biết,
cô gái đó là nàng tiên Giáng Hương. Cảm phục lòng tốt của Từ Thức, sau
này nàng đã “kết tóc se duyên” cùng với anh.
Ngoài những câu chuyện
kể mang màu sắc cổ tích hấp dẫn, ngôi chùa còn là nơi lưu giữ nhiều công
trình kiến trúc độc đáo, nhiều tác phẩm điêu khắc có giá trị. Tới nay,
chùa Phật Tích có 7 gian tiền đường dùng vào việc đón tiếp khách, 5 gian
bảo thờ Phật, đức A di đà cùng các vị Tam thế Phật, 8 gian nhà tổ và 7
gian nhà thờ thánh Mẫu.
Sau sân nền có 32 ngọn
tháp xây bằng gạch và đá là nơi cất giữ xá lị của các nhà sư từng trụ
trì ở đây, phần lớn được dựng vào thế kỷ 17. Ngọn tháp lớn nhất là Tháp
Phổ Quang, cao 5,10 m gồm đế, khám thờ, hai tầng diềm và mái mui luyện
với chóp trò.
Bước qua cổng tam quan,
lên bậc thềm là hình ảnh hàng linh thú bằng đá mỗi con một dáng vẻ ngộ
nghĩnh hướng ra cổng chùa. 10 tượng đá này gồm 5 cặp tượng: voi, sư tử,
trâu, ngựa, tê giác.
Bức tượng phật quý nhất Việt Nam
Tuy nhiên giá trị nhất
là pho tượng phật A di đà được đặt ở vị trí trang nghiêm nhất trong
chùa. Pho tượng mang phong cách nghệ thuật thời nhà Lý, dáng dấp của
tượng Ấn Độ mà không pho tượng nào ở Việt Nam có được.
Pho tượng được tạc bằng
đá xanh nguyên khối, cao 1,85m, cả bệ là 2,77m. Theo thư tịch cổ cho
rằng, trước đây tượng Phật được dát ngoài bằng vàng, qua thời gian giờ
chỉ còn bức tượng đá xanh như hiện tại.
Bức tượng mang nhiều
nét “quý tướng” của nhà Phật như: tóc xoăn, cổ cao, dái tai dài, đặc
biệt đôi mắt khép hờ nhưng vẫn thể hiện được ý nghĩa muốn quan sát sự
vật xung quanh, cứu vớt chúng sinh. Thân hình tượng cân đối, thanh
thoát, mang nhiều vẻ nữ tính.
Tượng ngồi theo thế
kiết già, hai tay đặt chồng lên nhau, ngồi hơi nghiêng về phía trước
nhưng vẫn toát lên vẻ nghiêm trang, điềm tĩnh. Nghệ nhân xưa tạc tượng
mặc pháp y với hai lớp áo, các nếp nhăn của áo được trạm khắc, gợi tả
khéo léo và tinh tế.
Quan sát gần bức tượng
có thể thấy đó là kiểu dáng áo dính ướt khiến tượng không cứng nhắc mà
có phần thanh thoát, thoải mái. Điểm làm tôn thêm vẻ đẹp cho pho tượng
chính là bệ đá tòa sen hình cánh hoa sen úp và ngửa, được trang trí khá
tỉ mỉ.
Phần trên cánh sen là
hình ảnh trạm khắc rồng mang đậm phong cách thời Lý (Rồng thời Lý là
rồng giun da trơn không vảy khác hẳn rồng thời Trần). Lớp nhỏ hơn là
hình ảnh chạm khắc hoa cúc dây, dưới mỗi dây hoa cúc là những người tí
hon, dưới cùng là hình ảnh sóng nước.
Bức tượng Phật A di đà
từng nhiều lần bị hư hại. Thời kỳ chiến tranh chống Pháp, tượng phật bị
dùng làm bia tập bắn đạn. Thân tượng bị nhiều vết đạn làm méo mó, đặc
biệt đầu tượng bị đứt khỏi thân.
Khi đó, trong làng có
một cụ già thương tiếc cho một báu vật liền trộm lấy đầu và thân tượng
đem về cất cẩn thận. Sau đó, cụ lấy nước từ Giếng rồng thiêng gần đó để
lau chùi cẩn thận. Hòa bình lặp lại cụ già đem bức tượng trả lại cho
chùa.
Từ đó đến nay tượng
Phật trải qua nhiều lần tu sửa và phục dựng lại theo nguyên mẫu. Hiện
nay có nhiều giả thiết cho rằng bức tượng Phật trải qua chiến tranh tàn
phá có nhiều thay đổi so với nguyên mẫu. Họ chỉ ra rằng, nếp áo phủ chân
được mài phẳng khiến nếp áo có cảm giác bị cắt cụt.
Hình ảnh rồng trạm khắc
không tương thích với bức tượng, vì hình ảnh rồng là hình tượng trưng
cho vua chúa chứ không liên quan gì đến phật pháp. Giả thiết đưa ra rằng
có thể vào thời nhà Lê pho tượng Phật được tu sửa.
Cũng có ý kiến cho
rằng, chiều cao của tượng cũng bị thay đổi, trước đây cao hơn, tượng đồ
sộ hơn. Tuy nhiên đây cũng chỉ là những suy đoán, giả thiết chứ chưa có
cơ sở để chứng minh.
Theo: baophapluat.vn