Ninh
Thuận là một tỉnh có nhiều nét văn hóa riêng trong đó có nền văn hóa
Chăm đặc sắc góp phần làm phong phú thêm nền văn hóa Việt Nam nói chung
và văn hóa các dân tộc địa phương Ninh Thuận nói riêng.
Đời
sống văn hóa của người Chăm Ninh Thuận chứa đựng nhiều giá trị vẫn còn
tồn tại, lưu giữ cho đến ngày nay là một bảo tàng sống sinh động, mang
một sắc thái độc đáo, hấp dẫn. Trong đó văn hóa làng và chế độ mẫu hệ là
một đặc trưng.
Gia
đình theo dòng tộc mẫu hệ của người Chăm sống trong khuôn viên gia đình
nhiều thế hệ. Người phụ nữ đóng một vai trò quan trọng trong gia đình,
tộc họ theo truyền thống, gắn bó với làng, dòng tộc, gia đình. Vai trò
đó thể hiện trong đời sống lao động sản xuất và cả trong đời sống lễ
nghi tín ngưỡng. Ngoài việc nuôi dạy con cái, chăm sóc gia đình, họ còn
tham gia lao động trực tiếp nhiều lĩnh vực sản xuất như chăn nuôi, trồng
trọt, làm thuốc nam, nghề thủ công truyền thống (chiếm 80% lao động
nữ).
Nghề
truyền thống của người Chăm được biết đến rất nhiều nhưng đã mai một
như nghề làm nón, làm bánh tráng, làm chiếu, nghề kim hoàn, nghề đúc
đồng, nghề điêu khắc… hầu như hoàn toàn không còn lưu truyền nữa. Hiện
nay họ chỉ còn lưu giữ nghề làm gốm và nghề dệt là chính. Ngoài ra có
một số làng làm nghề thuốc Nam. Cả tỉnh Ninh Thuận hiện được công nhận
chính thức chỉ có 3 làng nghề truyền thống của người Chăm gồm 2 làng dệt
là Mỹ Nghiệp, Chung Mỹ và làng gốm Bàu Trúc. Trong đó, làng dệt Mỹ
Nghiệp và làng gốm Bàu Trúc nằm trong chương trình bảo tồn, phát triển
làng nghề và nghề truyền thống của người Chăm cũng là điểm khai thác du
lịch văn hóa. Nghề làm gốm cổ truyền Bàu Trúc đang được đệ trình hồ sơ
công nhận di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.
Nghề
dệt thổ cẩm và làm gốm của người Chăm Ninh Thuận mang nét đặc sắc
riêng. Nghề dệt thổ cẩm vẫn còn giữ nhiều nét truyền thống, đặc biệt thể
hiện những sản phẩm thổ cẩm với những hoa văn, màu sắc đặc trưng được
dệt trên loại khung dệt dài (Jih Dalah) chỉ có ở người Chăm, dệt ra
những sản phẩm khổ hẹp dùng trong lễ nghi, tôn giáo. Hoa văn và hoa văn
thổ cẩm Chăm là một đề tài phong phú thể hiện bản sắc văn hóa tộc người
rõ rệt. Đó là một nền nghệ thuật dân gian độc đáo với óc thẩm mỹ, tư duy
đơn giản mà khúc chiết, giàu có, liên quan đến yếu tố tín ngưỡng dân
gian và dấu ấn tôn giáo của người Chăm.
Sản
phẩm dệt từ xa xưa dùng phục vụ cuộc sống như làm trang phục, trong đó
có trang phục đời thường, trang phục lao động, trang phục lễ hội và đặc
biệt là trang phục chức sắc. Mỗi loại trang phục đều có những qui định
riêng về qui cách hoa văn, màu sắc và phụ kiện kèm theo. Trong trang
phục chức sắc phân biệt hàng giáo phẩm, phẩm trật mỗi tôn giáo và chức
sắc dân gian.
Người
Chăm làm ra những sản phẩm dùng trong sinh hoạt đời thường và phục vụ
nghi lễ. Ngoài ra, còn để trao đổi giao thương. Về sản phẩm gốm Chăm
Ninh Thuận thì hiện nay ở làng nghề gốm Bàu Trúc còn duy trì phương cách
làm gốm có thể nói là cổ xưa nhất vẫn còn lưu giữ đến ngày nay: qui
trình sản xuất hoàn toàn thủ công, làm bằng tay và không có bàn xoay và
được nung lộ thiên trong thời gian ngắn (chỉ 1 đêm). So với các sản phẩm
gốm Chăm cổ thì dòng sản phẩm gốm Bàu Trúc dường như thất truyền nhiều,
sản phẩm thô sơ, mộc mạc và ban đầu chỉ sản xuất nhằm phục vụ cuộc sống
thiết yếu hàng ngày. Ngày nay gốm Bàu Trúc phát triển thêm dòng gốm mỹ
nghệ được ứng dụng chế tác phong phú hơn phục vụ du lịch và đời sống
thẩm mỹ ngày càng cao của đông đảo dân chúng trong cuộc sống hiện đại
nhưng vẫn giữ được dáng vẻ và nét đặc sắc riêng.
Sản
phẩm làng nghề của người Chăm Ninh Thuận ngày nay phát triển phong phú,
đa dạng và rất được ưa chuộng trên thị trường, đặc biệt là thị trường
du lịch để làm quà tặng, sử dụng trong đời sống hàng ngày, trưng bày mỹ
thuật, trang trí nội thất… Nhưng ở đây không chỉ là giá trị sản phẩm
hàng hóa thông thường mà là những sản phẩm văn hóa mang bản sắc riêng,
là bức thông điệp tộc người có giá trị không gian và thời gian trong quá
trình giao lưu và phát triển./. Theo: Báo Ninh Thuận
|