- Sức hút chợ truyền thống
Theo
thống kê của Vụ thị trường trong nước, Bộ Công Thương, hiện nay cả nước
có hơn 8.500 chợ truyền thống, hơn 600 siêu thị, khoảng 102 trung tâm
thương mại, cửa hàng tiện ích. Riêng trên địa bàn thành phố Hà Nội đã có
411 chợ. Bình quân mỗi quận, huyện, thị xã có 14 chợ, mỗi chợ phục vụ
khoảng gần 15.200 người.
Ước
tính, các mặt hàng rau quả, các sản phẩm phân phối trong trung tâm
thương mại và siêu thị chỉ chiếm dưới 5% tổng số nhu cầu của người dân,
trong khi các chợ truyền thống chiếm từ 45-50% và 40-45% thuộc về chợ
“cóc”, chợ tạm và những người bán rong.
Theo
Tiến sỹ Hoàng Thọ Xuân- Viện Nghiên cứu Thương mại: Chợ truyền thống
mang đậm dấu ấn văn hóa, hồn quốc Việt, thể hiện trong giao dịch và
trong văn hóa của chợ. Hàng hóa ở chợ có ưu điểm thường là tươi mới,
phong phú, đặc trưng cho vùng miền và có giá rẻ; người dân thuận tiện
mua bán, thoải mái mặc cả. Đồng thời đây cũng là nơi giao lưu mua bán
với các mặt hàng đa dạng, là kênh phân phối các sản phẩm nông nghiệp,
thực phẩm tươi sống, đặc biệt đóng vai trò quan trọng đối với người tiêu
dùng nghèo.
Qua
một số khảo sát của cơ quan chức năng, khách nước ngoài và nhiều tổ
chức quốc tế cũng đánh giá rất cao văn hóa truyền thống của chợ Việt Nam
và thực tế cho thấy, dù chịu sự cạnh tranh khốc liệt từ mô hình bán lẻ
hiện đại thì chợ truyền thống vẫn phát triển.
Theo
Tiến sỹ Stephanie Geertman, thuộc tổ chức HealthBridge của Canada, khi
hầu hết các chợ truyền thống trong đô thị đều được nâng cấp để trở thành
các trung tâm thương mại, siêu thị hay cửa hàng tiện ích sẽ làm mất đi
những giá trị về mặt kinh tế, văn hóa, xã hội. Ngoài ra, nếu quá tập
trung vào phát triển kênh bán lẻ hiện đại, quyền kiểm soát nguồn cung
thực phẩm trên thị trường sẽ được giao cho các công ty tư nhân và việc
kiểm soát thị trường cũng sẽ khó khăn hơn.
Trả lại tên cho chợ
Một
câu hỏi đặt ra, tại sao khi xây dựng xong và đưa vào sử dụng rồi mà
nhiều siêu thị, trung tâm thương mại vẫn phải nấp dưới cái tên chợ cũ:
chợ Hàng Da, chợ Cửa Nam, chợ Mơ, chợ Bưởi… Rồi bài học từ việc cải tạo
và xây dựng các chợ trên theo mô hình trung tâm thương mại về mô hình và
ý tưởng thì hay, nhưng trên thực tế lại không gắn với nhu cầu cộng đồng
của người dân và quản lý không được như mong muốn. Việc nâng cấp hay
chuyển đổi mô hình quản lý chợ truyền thống vẫn là những thách thức đặt
ra trong thời gian tới.
Theo
ông Nguyễn Văn Đồng, Phó Giám đốc Sở Công Thương Hà Nội, cần xem lại mô
hình chuyển đổi chợ truyền thống thành siêu thị hoặc trung tâm thương
mại như trên, bởi lẽ chi phí thuê mặt bằng tăng, đã ảnh hưởng không nhỏ
đến chi phí bán hàng và gây khó khăn cho bà con tiểu thương. Hơn nữa, do
tập quán tiêu dùng nên khi chuyển đổi mô hình thì bản thân nhiều người
dân cũng không vào mua, gây lãng phí đầu tư.
Đồng
quan điểm này, Tiến sỹ Hoàng Thọ Xuân cũng cho rằng, không nên áp dụng
mô hình siêu thị vào chợ truyền thống, để đảm bảo sự đi lại thông
thoáng, thuận tiện mua bán của người dân thì Bộ Công Thương và các địa
phương cần có định hướng trong việc sắp xếp quy hoạch chợ và phải có vị
trí, địa điểm phù hợp.
Bên
cạnh đó, phải tổ chức đào tạo nghiệp vụ để nâng cao năng lực quản lý
cho các Ban Quản lý chợ, không nên để chợ hiện đại phát triển tràn lan
như một số thành phố lớn hiện nay, cụ thể là có kiến trúc đẹp, nhưng
phải phù hợp với thực tế, cần có mô hình quản lý và định rõ chức năng,
quyền hạn và gắn quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm quản lý phát triển
chợ của họ với một tổ chức, đơn vị ở địa phương…
Theo
Bộ Công Thương, hoạt động thương mại nội địa liên tục phát triển, năm
2011 tốc độ tăng trưởng là 24,3%, tương đương 99 tỷ USD, trong đó có sự
đóng góp không nhỏ của các chợ truyền thống. Vấn đề đặt ra là làm thế
nào để xử lý hài hòa giữa việc rà soát, phân loại chợ, có thái độ ứng xử
khéo léo trong việc xây dựng, phát triển chợ để đảm bảo duy trì chợ
truyền thống và lợi ích của người dân.
Trong
đề án Phát triển thương mại trong nước đến năm 2010 và định hướng đến
năm 2020, Bộ Công Thương đã tham mưu cho Chính phủ tiếp tục duy trì,
phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của chợ truyền thống. Trong
đó, sẽ khuyến khích ưu đãi đầu tư đối với các chủ thể bỏ vốn đầu tư phát
triển chợ thuộc các thành phần kinh tế và Nghị định 108 (sửa đổi) và sẽ
được hưởng chính sách đặc biệt ưu đãi đầu tư, bao gồm cả ngân sách
Trung ương và ngân sách địa phương đối với chợ hạng II, hạng III tùy
theo vị trí, địa điểm, trọng tâm là chợ khu vực nông thôn, miền núi. Đối
với chợ hạng I ở đô thị thì tập trung huy động nguồn lực từ các thành
phần kinh tế.
Tuy
nhiên, hạn chế lớn nhất hiện nay là chúng ta chưa có luật về chợ nên
việc xây dựng Thông tư hướng dẫn về chợ là rất khó khăn, phức tạp, đòi
hỏi có sự phối hợp chặt chẽ của các bộ, ngành và địa phương… để sớm hoàn
thiện luật, giúp cho công tác hướng dẫn, triển khai thúc đẩy hoạt động
chợ hiệu quả hơn.